Kadınların öfkesi, İran’ın açmazı: 100 gün geride kaldı

Mahsa Amini’nin başörtüsünden saçı görünüyor diye İslam Rejiminin ahlak polisince öldürülmesinin ardından İran’da Eylül 2022’de başlayan protestolar 100 günü geride bıraktı. Aralık ayındaki idamlar protestoların biçimine bir miktar etki ettiyse de eylemler devam etti. Sokağa çıkamadıklarında çatılardan, pencerelerden slogan atan göstericiler, yakın zamanda duracak gibi değil. Grevler de aralıklarla da olsa devam ediyor. İran’ın ana gelir kaynağını üreten petrol işçileri bu süreçteki ikinci grevlerine başladı.

İran ekonomisi bu süreçten etkilendi. İran para birimi riyal yüzde 30’a yakın değer kaybetti. Protestoları bastırmak için internetin kesilmesi, ticareti etkilemeye başladı.

Kadınlar protestolarda aktif rol almaya devam ediyorlar. Duvarlara yazı yazıyorlar, tek kişilik eylemler yapıyorlar. Üniversitelerde çok aktifler. İran’ın güneyinde Belucistan eyaletinde çarşaflı kadınlar Cuma günleri yürüyüş yapıyor; sloganları “Hicaplı ya da hicapsız, Devrim.”

Yetkililer Kasım ayında protestoları durdurabilmek için zorunlu hicap, örtünme yasasını elden geçireceklerini söylemişlerdi. Ancak Aralık sonunda hala yasa yeniden ele alınmış değil.

İran’ın Kudüs Gücü Irak’tan çekiliyor

Devrim Muhafızlarının gösterileri bastırmak için bazı şehirlerde ağır silahlar kullandığı fotoğraflarla belgeleniyor. Bu kentlerden biri İzeh oldu. İzeh kentinde 10 yaşında bir çocuk, annesi ve babasıyla arabalarının içindeyken açılan ateşle ölmüştü. İran rejimi ateş açanları terörist olarak niteledi. Ancak çocuğun annesi ateş açanların resmi güvenlik güçleri olduğunu açıkladı.

Protestoları şiddetle bastırmaya çalışan rejim, dış politikada da önleyici adımlar arayışında.

İran’ın Kuzeybatısındaki Kürdistan eyaletinde polis şiddetinden kaçan protestocuların bir kısmı Irak’ın kuzeyine sığınmış durumda. 

İran, sınır güvenliğinin arttırılmasını protestolarından başından beri istiyor. Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani Kasım sonundaki Tahran ziyaretinde Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’ye bazı güvenceler verdi. 

Ancak İran, Irak’ın güvenliği için önceki yıllarda olduğu gibi milis güçleri ya da Devrim Muhafızlarının özellikle Irak ve Suriye’de İŞİD’e karşı kullandığı Kudüs Gücünü gönderemeyeceğe benziyor. Zira protestolar İran’ın kolluk kuvvetlerini ülke içinde tutmasına sebep oluyor. Huzistan, Sistan ve Belucistan eyaletleri ve Kürdistan eyaleti için özellikle güvenlik güçleri yığılması bekleniyor.

Hamaney, 25 Aralık’ta Devrim Muhafızlarının önemli bir komutanı olan Karami’yi Belucistan’a vali olarak atadı, orayla özel olarak ilgilenmesini istedi.

Türkiye’nin operasyonlarına İran’ın tepkisi

İran’ın Türkiye ile Suriye arasındaki herhangi bir uzlaşma ve yumuşamaya da çok ihtiyatlı yaklaşacağı görülebiliyor.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın sık sık Suriye ve Irak’ın kuzeyinde PKK ve bağlantılı örgütlere karşı kara operasyonundan söz etmesi ABD ve Rusya gibi bölgede Türkiye’yle sürekli rekabet halindeki İran’ı de kaygılandırıyor.

İran’ın bölgede sıkıştığı tek konu Türkiye’nin planları değil. Arap ülkeler özellikle de Körfez ülkeleri ile taviz vermeyen ancak çatışmacı da olmayan bir görüntü çizmek zorunda. İran Dışişleri Bakanı Amir-Abdollahian 20 Aralık’ta Ürdün’de toplanan Irak konferansı çerçevesinde Suudi Arabistan dahil tüm Arap paydaşlarla ve AB Dış Politika Temsilcisi Josep Borrell ile görüştü. Ancak bu görüşmelerden beklediği sonuçları alamadı. Görüşmenin ertesi günü Borrell AB’nin İran’ın insan hakları ihlallerine karşı sert duruşunu açıkladı. Suudi Arabistan’la görüşmelerden de bir sonuç alınamadı.

İran İHA’ları Rusya’da

Tahran’ı protestolarla eş zamanlı zorlayan bir gelişme de İran İHA’larının Rus ordusu tarafından Ukrayna’da kullanılması oldu. Bu İran’ın özellikle AB üyeleri nezdinde desteklenmesi, işbirliği yapılması güç bir ülke haline getirdi. Üstelik İran yetkilileri tarafından önce İHA vermedik dendi, haberler yalanlandı. Sonra da savaş öncesi verilmiş İHA’lardı denildi. Ukrayna konusunun da gölgesinde Almanya İran’la ticaret yapan şirketlere verdiği devlet garantilerini askıya aldığını açıkladı.

Birçok ülkeden özellikle güvenlik ve yargı mensubu İranlı yetkililere yeni yaptırımlar geldi. ABD ile olan nükleer anlaşma görüşmeleri için de etkisi olumsuzdu; ABD yetkilileri henüz anlaşmanın öldüğünü söylemese de görüşmelerin durduğunu ve bunun İran tarafından kaynaklandığını vurgulayarak aktarıyorlar. Rusya’nın da petrol ve gazı satacak Batı dışı pazarlar araması, aynı yaptırımlarla zorlanan İran ekonomisi için ayrıca kötü haber.

2023’de rahatlama görünmüyor

İran yakın zamanda dış politikada ne Batı ne de Doğu cephesinden bir rahatlama bulamayacak gibi gözüküyor. 2023’e doğru bakarken İran’da henüz selefi belli olmamış ve 83 yaşında bir lider, aralarında tam olarak anlaşamayan bir siyasi elit çok güçlenmiş ancak dışarıdaki operasyonları bir nebze dara düşmüş bir Devrim Muhafızları ve öfkeli, yaslı, geçen senelere göre daha korkusuz göstericiler var.

Yakın zamanda bir kopuş olmayacaktır, ancak içeride ve dışarıda bu sıkışıklık bölgeyi de etkileyecek kadar artmaya da devam edecektir.