Cumhurbaşkanlığı seçim anketleri ne diyor?

Cumhurbaşkanı ve milletvekili genel seçimlerine giderken artık hemen her hafta birkaç seçim anketi yayımlanıyor. Bu köşede daha önce milletvekili genel seçimlerine ilişkin anket sonuçlarını anket yapan firma bazında karşılaştırmıştık. Bu yazıda da cumhurbaşkanlığı seçim anketlerine bakacağız.

Milletvekili seçim anketlerinde gözlenen hata kaynakları cumhurbaşkanlığı anketleri için de geçerli. Bunlara ek olarak, cumhurbaşkanlığı seçim anketlerinde hata payını artıran bir başka etken daha var: adayların belli olmaması. Adaylar belli olmadığı için anketler çok farklı şekilde yapılabiliyor. Bazı anketlerde seçmenin olası adaylardan hangisini tercih ettiği soruluyor, bazı anketlerde de sadece iki aday arasında tercih yapması isteniyor. Bu nedenle farklı anketleri karşılaştırmak zorlaşıyor.

İki adaylı seçim anketleri

Bu yazıda 23 Ocak 2023 günü itibariyle Wikipedia’da yer alan ve sadece iki adayın sorulduğu anket verilerini kullanıyoruz. Wikipedia’nın ifadesiyle bu anketlerin “seçimin ikinci tura kalması senaryosu çerçevesinde” yapıldığı varsayılabilir. Anketlerin bazılarında kararsız seçmen oranı ayrıca yayınlanmış, bazılarında kararsızların oyu iki adaya dağıtılmış. Wikipedia’da yer alan verilerde örnek büyüklüğü anketlerin çoğu için yer alıyor, fakat cevapsızlık oranları hiçbir anket için verilmemiş.[1]

Anketlerin karşılaştırılabilir olması için kararsız oyları iki adaya, oy oranları kadar dağıttık. Bir başka deyişle iki adayın oy oranını kararsızları göz önüne almadan hesapladık. Fakat kararsızların oy oranı da aslında önemli olduğu için, bu veriyi sunan anketler için kararsızların oy oranını ayrıca inceledik.

Şekil 1’de Ocak 2021-Ocak 2023 döneminde yapılan anketlerde Recep Tayyip Erdoğan’ın oy oranı görünüyor. İkinci aday olarak (alfabetik sırayla) Ekrem İmamoğlu, Kemal Kılıçdaroğlu, Mansur Yavaş ve Meral Akşener alındı. İki adayın oy toplamı yüzde 100 olduğu için, diyelim İmamoğlu’nun oy oranı sol-üstteki şekilde 100 – Erdoğan’ın oy oranına eşit. Her nokta bir anket sonucunu gösteriyor. Noktaların büyüklüğü örneklem büyüklüğü ile orantılı. Toplamda 8’den az anket yapan firmaların tamamı “Diğer” grubunu oluşturuyor.

Erdoğan-Kılıçdaroğlu seçeneği

Anket sonuçlarına göre Erdoğan’ın oy oranı Ocak 2021’den Ekim 2021’e kadar düşüyor. Örneğin Erdoğan-İmamoğlu seçeneğinde, Erdoğan’ın oy oranı Ocak 2021’de yaklaşık yüzde 48’den Ekim 2021’de yaklaşık yüzde 44’e kadar düşüyor (dolayısıyla İmamoğlu’nun oranı da yüzde 52’den yüzde 56’ya çıkıyor). Ekim 2021’den itibaren Erdoğan’ın oy oranında kısmi bir artış var; bunun tek istisnası ikinci adayın Kılıçdaroğlu olduğu durum. Erdoğan-Kılıçdaroğlu karşılaştırmasında Erdoğan’ın ortalama oy oranı son 15 aydır yaklaşık yüzde 48-49 bandında sabit (Kılıçdaroğlu’nın oy oranı da yüzde 51-52).

Bu durum seçmen tercihlerinin artık istikrara kavuştuğu anlamına gelir mi? Bu soruya “evet” diyebilmek iki nedenle zor. İlk olarak, zaman içinde anket yapan firmaların da değiştiğini vurgulamamız gerekiyor. Şekil 1’de görüldüğü gibi Wikipedia veri setinde mavi tonlarında gösterilen anket firmalarının son zamanlarda yaptığı anketlerde İmamoğlu, Yavaş ve Akşener fazla yer almıyor, daha çok Kılıçdaroğlu yer alıyor. Bu firmaların anketlerinde Erdoğan’ın oy oranı ortalamanın altında olma eğiliminde olduğu için bu durum anket sonuçlarındaki değişimi yorumlamayı zorlaştırıyor.[2]

Kararsızların oyları

İkinci olarak, Şekil 1’de kararsızlar yer almıyor, fakat kararsızların oranındaki değişim de önemli. Bu nedenle Şekil 2’de Erdoğan ve diğer adayların sorulduğu anketler için kararsız seçmenlerin oranı yer alıyor.

Kararsız seçmenlerin oranı 2021 yılı boyunca düşüyor, fakat 2022’de tekrar kısmi bir artış var. Kararsız seçmen oranında da Erdoğan-Kılıçdaroğlu seçeneği farklılık gösteriyor. Bu ikilinin sorulduğu anketlerde kararsız seçmen oranı 2022’de artmıyor, hatta kısmen azalmaya devam ediyor (2022 sonlarında yüzde 17-18).

HDP’nin etkisi

Cumhurbaşkanlığı seçim anketlerinin ortalamaları göz önüne alındığında, İmamoğlu, Kılıçdaroğlu veya Yavaş’ın ikinci aday olması durumunda Erdoğan’ın oy oranının yüzde 50’nin altında olduğu söylenebilir. Erdoğan-Kılıçdaroğlu karşılaştırmasında seçmen tercihlerinin son bir yıldır çok fazla değişmediği görülüyor. Fakat iki aday arasındaki fark, anketlerdeki tüm sorunlar ihmal edilse bile, ortalama örneklem büyüklüğünde yüzde 95 düzeyindeki hata payı içerisinde yer alıyor.

Bu durumda seçim sonuçları açısından belirleyici olacak iki etkenden bahsetmek mümkün. Kararsızların seçim günü nasıl davranacağı, seçime ne oranda katılacağı ve nasıl oy vereceği önemli, fakat önceki seçimlere bakılırsa kararsızların önemli bir kısmının bu seçimde de oy kullanmayacağını söyleyebiliriz. İkinci olarak, belki kararsızların tutumundan daha önemli olan, 3. adayın, yani HDP’in yer aldığı Emek ve Özgürlük İttifakı’nın tutumu. HDP tahmin hataları ve kararsız seçmen etkisinden daha büyük oy oranıyla seçim sonucunu belirleyecek gibi gözüküyor.

Notlar

[1] Verisi olmayan anketlerin örneklem büyüklüğünü 2000 kişi kabul ettik.
[2] Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçim anketi yapan firmaların sonuçları arasında benzerlik olduğunu belirtelim. Milletvekili seçiminde Ak Parti (ve MHP) oy oranını ortalamadan daha yüksek (düşük) bulan firmalar, Cumhurbaşkanlığı seçiminde de Erdoğan’ın oy oranını daha yüksek (düşük) tahmin ediyorlar.