Maraş Depremi: Fay hatları ne söylüyor?

Türkiye 6 Şubat sabahına saat 04:17’de Sofalaca-Şehitkamil-Gaziantep merkez üssünde yaklaşık 5 km derinlikte gerçekleşen ve bölgedeki 10 ilde ciddi yıkıma sebep olan 7,7 şiddetinde bir depremle uyandı.

Bölge, henüz ilk depremin şoku atlatılmadan, saat 13:24’te Ekinözü-Kahramanmaraş merkez üssünde 7,5 şiddetinde bir başka depremle sallandı. Bu depremlerin ardından iller büyüklükleri 6,6’ya varan çok sayıda artçı deprem ile sarsılmaya devam ediyor.

Bu depremler hangi faylarda gerçekleşti, hangi fayları etkileyebilir? Neden iki deprem üstüste geldi?

Fay hatları, Plaka hareketleri

Türkiye, birbirine doğru hareket eden iki büyük plaka olan Arabistan plakası ve Avrasya plakasının arasında sıkışan Anadolu plakasının hareketleri sebebi ile sismik olarak çok aktif bir coğrafyaya sahip.

Kuzeye doğru hareket eden Arabistan plakası’nın baskısı Doğu Anadolu fay hattı üzerinde kırılmalara ve büyük depremlere sebep oluyor. Anadolu plakasının bu baskı sonucu Batı’ya hareketi ise Avrasya plakası ile sınırını oluşturan Kuzey Anadolu fay hattı boyunca gerçekleşen depremlerin sebebi.

Deprem bekleniyordu

Arabistan plakasının bu baskısına maruz kalan Doğu Anadolu Fay hattında 150 yıldan uzun bir süredir büyük bir kırılma yaşanmadı. Bu bölgede bir süredir deprem bekleniyordu: Jeolog Prof Dr. Naci Görür depremden 3 gün önce Osmaniye’de gerçekleşen sarsıntılardan sonraki tweetinde:

“Yarbaşı-Düziçi/Osmaniye’de 4,2 deprem oldu. Deprem Doğu Anadolu Fay Zonunda. Bu zonun Çelikhan-Erkenek-Maraş kesiminden endişe ediyoruz. Bu kesimi NE ucundan 2020 Elazığ depremi yükledi. Bu deprem de küçük de olsa SW ucundan zorladı. Bu uçta son deprem 1998 Adana Depremi. Sevgi…” ifadelerini kullanmıştı.

Bu uyarının üzerinden bir hafta geçmeden fay hattında kırılma meydana geldi.

İlk depremden beri gerçekleşen sarsıntıları fay hatlarının üzerine yerleştirdiğimizde depremlerin dağılımı daha anlamlı bir hal alıyor:

Görüldüğü üzere plakaların baskısı Doğu Anadolu fayının kuzey kolunda büyük bir kırılmaya sebep oldu. İlk sarsıntıdan beri aralıksız devam eden ve bazılarının şiddeti 6’yı geçen artçıların bir süre daha devam etmesi bekleniyor.

Arka arkaya gelen iki büyük deprem

Birbirine yakın iki fayda çok kısa arayla bu derece büyük depremlerin gerçekleşmesi çok sıradışı bir durum.

Depremlerden ilkinin büyüklüğü 7.7 ikincisi ise 7.6 olarak ölçüldü. Bu ölçüler logaritmik olarak artıyor: 7.7 büyüklüğündeki ilk deprem, büyüklüğü 7,2 olan 1999 Düzce depreminin 3,16 katı, 7.6 büyüklükteki ikinci deprem ise 2,5 katı büyüklükte. Diğer bir deyişle bölgede aynı anda 5 Düzce depreminden daha kuvvetli sarsıntılar yaşandı. Sarsıntıların arka arkaya olması da etkilerini kat kat arttırıyor.

Aynı fay üzerinde tek bir noktada arka arkaya gelen ve büyüklükleri birbirine yakın olan depremlere ikiz deprem deniliyor. 7 derece ve daha üzeri depremlerin yaklaşık yüzde 20’si ikiz deprem. Fakat Maraş’taki depremler farklı faylar üzerinde gerçekleştiği için bu sınıflandırmaya girmiyor.

Hasar neden bu kadar büyük?

İkisi de çok şiddetli iki depremin aynı bölgede 10 saat arayla gerçekleşmiş olması felaketin boyutlarını tüyler ürpertici bir seviyeye taşıyor: İlk büyük depremle zarar gören pek çok bina ikinci depremle yıkıldı, kurtarma çalışmaları sekteye uğradı, ilk deprem sonrası tekrar evlerine dönen pek çok kişi ikinci depremde yıkıntıların altında kaldı.

Hasarın yüksek olmasının bir diğer sebebi de depremlerin yüzeye çok yakın, yaklaşık 5km derinlikte gerçekleşen sığ depremler olması. Depremler yüzeye ne kadar yakın gerçekleşirse yıkıcı etkisi de o derece artıyor.

Depremin 10 il ve onlarca beldeyi aynı anda etkilemesi de kurtarma ve yardım çalışmalarını çok zorlaştıran bir faktör. Etkilenen bölgenin büyüklüğü ile Almanya’yı karşılaştıran aşağıdaki görsel felaketin boyutları hakkında fikir veriyor:

İlk etapta zarar gören bölgelerin tespiti ve önceliklerin belirlenmesinde ciddi sıkıntılar yaşandığı aşikar: Hatay’dan gelen yardım feryatları sürecin yönetilmesinde yaşanan aksaklıkların sonucu. Sıcaklıkların sıfırın altına düşebildiği bölgede kaybedilen her saat yüzlerce hayata malolabilir. Diğer ülkelerden yardım için gelen 50-100 kişilik arama-kurtarma ekiplerinin bu kadar geniş bir coğrafyada ne derece etkin olabileceklerini önümüzdeki günler gösterecek.

İstanbul depremi

Depremin yaşandığı fay İstanbul depreminin beklendiği Kuzey Anadolu Fay hattından bağımsız, yaşanan deprem farklı plaka hareketlerinin bir sonucu. Bu sebeple bu depremin Kuzey Anadolu fay hattında bir depremi tetiklemesi beklenmiyor.

Ancak bilim adamları İstanbul’da da önümüzdeki yıllarda büyük bir depremin olacağını öngörüyor. Yaşanan bu felaket yetkililer ve halk için çok acı bir uyarı. İstanbul’da ve bütün deprem bölgelerinde hazırlık ve önlemlerin arttırılması için talep ve baskıların yoğunlaştırılması gerekiyor.