Zeren Ertaş’ın asansör kazasında ölümünde vahim ihmal: MMO raporu

Aydın ilinin Efeler İlçesinde Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı Kredi ve Yurtlar (KYK) Güzelhisar Kız Öğrenci Yurdunda 25 Ekim 2023’de yaşanan asansör “kazası” sonrası Adnan Menderes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bölümler Fakültesi öğrencisi Zeren Ertaş hayatını kaybetti.

Bu gerçekten çok büyük bir acıydı. Cumhuriyetimizin 100.yılını kutlarken, hala önlenebilir kazalarda canlarımızı kaybediyor olmak ise acımızı daha da artırdı.

Bu olaydan hareketle, asansörlerin güvenli kullanımına yönelik olarak ve kamuoyunu aydınlatacak şekilde bir açıklama 30 Ekim’de üyesi olduğum TMMOB Makina Mühendisleri Odası tarafından Başkan Yunus Yener imzası ile yapıldı.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası “Asansör Kazaları Önlenemez Değildir! Başta Belediyeler ve Bina Yöneticileri Olmak Üzere İlgili Tüm Tarafları Sorumluluklarının Gereklerini Yerine Getirmeye Davet Ediyoruz” başlıklı bir basın açıklaması yaptı.

Mesleki formasyonuma da dayanarak, meslek odamın açıklamalarını özetlemek isterim.

MMO asansörler konusunda işleyişin neresinde?

Elbette bu olayın kesin nedeni veya nedenleri, bilirkişi incelemelerini de kapsayan resmi soruşturma ile belirlenecektir. Ancak asansörlerin tescili, ruhsatlandırması ve periyodik muayenesi ile ilgili işleyişi bilmekte yarar vardır.

Asansörlerin yetkili elektrik veya mekanik tesisat firmalarınca projelendirilmesi sonrası, proje onayı, ruhsatlandırılması ve düzenli olarak kontrolü için belediyeler görevlendirilmiştir.

Periyodik muayene işinin yeterince yerine getirilememesi sözkonusu olduğu için, Sanayi Bakanlığı, Makina Mühendisleri Odamızın da katkılarıyla, asansör muayeneleri, mevcut asansörlerin iyileştirilmesi ve teknik mevzuata uygun hale getirilmesi için süreci düzenleyici bir yönetmelik de çıkarmıştır.

Fakat yönetmelik, Odamızın karşı olmasına rağmen, ilgili belediyelerin, muayene işini protokoller aracılığıyla A Tipi Muayene Kuruluşlarıyla da yapabilmesine olanak vermiş ve kamusal bir anlayışla olması gereken denetimler piyasaya açılarak bir rekabete konu edilmiştir.

Muayene kuruluşlarından yalnızca ikisi, TSE ile MMO kamu kurumu niteliğindeki kuruluşlar iken, diğerleri kâr amaçlı özel firmalardır.

Kâr amacı gütmeyen, kamusal hizmet yaklaşımına sahip kamu kurumu niteliğindeki kuruluşların yerine, özel firmaların seçilmesi kimi zaman hizmetin kalitesinin düşmesine, çalışanların mağdur edilmesine ve düzgün yapılmayan denetimin neticesinde can kayıplarına ve zararlara yol açabilmektedir.

Asansörlere dair sorumluluk silsilesi

Asansörlerin tasarım-imalat sürecinin sorumluluğu imalatçı firmalara aittir ve bu firmalar üretimlerinin kontrol testlerini Onaylanmış Kuruluşlara yaptırarak ürünün teknik mevzuata uygunluğunun onayını alır, ardından asansörlerin binalara montajı yapılır.

İlk kabul ve tescile ilişkin kontrolleri ise yetkili Muayene Kuruluşu yapar.

Ardından Belediyelerin tescil ve işletme ruhsatı verme işlemi gelir.

Asansörlerin hizmete alınmasından sonra işletilmesi süresince yılda bir defa periyodik kontrollerinin, ayda bir defa da bakım ve kontrollerinin yapılması gereklidir.

Belediyelerin yılda bir kez yapılacak periyodik kontrollerle ilgili Muayene Kuruluşlarıyla yaptığı protokoller ve bina yöneticileriyle ilgili sorumlulukları da vardır.

Sorumluluk zincirinin sonuncuları ise, bina yöneticileri ve ayda bir bakım yapmakla yükümlü firmalardır.

Bina yöneticisi, asansörün teknik mevzuata uygun güvenli bir şekilde çalışır tutulmasından birinci derecede sorumludur.

Yılda bir kez yapılan periyodik denetimlerde tespit edilen hususlar ve eksikliklerin yerine getirilmesinden bina yöneticisi ve bakım firmaları, nihai aşamada da belediyeler sorumludur.

Yöneticiler kırmızı etiketli asansörleri çalıştırmamalıdırlar. Ayrıca asansör eğer ikinci muayenede de kırmızı etiket aldıysa asansörün kapatılması ve “mühürlenmesi” ilgili Belediyenin görevidir.

Üzücü can kayıplarına yol açan “kazalar” mühendislik hizmetlerindeki eksiklikler, maliyetleri düşürme çabaları, kontrol, bakım, onarım kalitesinin düşüklüğü ve yetersizliği, denetim sonuçlarının yapılmaması, geciktirilmesi gibi ihmaller nedeniyle yaşanmaktadır.

Kazanın yaşandığı Efeler Belediyesi ile MMO ilişkisine dair açıklama

MMO, Efeler Belediyesi ile arasındaki ilişkiye dair şu açıklamayı yaptı:

“Odamız ile Efeler Belediyesi arasındaki asansör periyodik kontrol protokolü, 2020 yılının Mart ayında belediye tarafından tek taraflı olarak feshedilmiş ve özel bir muayene kuruluşu ile yeni bir protokol imzalanmıştır. Söz konusu asansörün KYK yurduna montajı bu tarihten sonra yapılmıştır, yani olayın Odamızın problemsiz bir şekilde yürüttüğü periyodik denetim faaliyetleriyle herhangi bir ilgisi bulunmamaktadır. Odamız bu konuya, kamuoyunu aydınlatma ve nedenlerini tespit sürecinde dahil olmuştur.”

MMO’nun kazanın olası nedenleri üzerine tahminleri

Güzelhisar Kız Öğrenci Yurdundaki olay, zemin kattaki 15 kişilik bir asansöre 16 kişinin binmesi ile asansörün kapısı açık biçimde aşağı doğru kayması sonucu Zeren Ertaş’ın kabin ile durak kapısı arasına sıkışarak hayatını kaybetmesi ve diğer öğrencilerin yaralanması şeklinde olmuştur.

MMO, muayenesi yapılmış hafif kusurlu olduğunu gösteren mavi etiket iliştirilmiş, teknik mevzuata uygun şekilde imali ve bakımı yapılan bir asansörde böyle bir kazanın yaşanmasının mümkün olmadığını belirtmiştir.

İnceleme sonucu kesin sebep belli olacaksa da, böyle bir olayın yaşanmasının olası sebeplerinden biri, “kabinin kapı açık olarak aşağıya kaymasını engelleyen güvenlik algılayıcı tertibatının/elektronik sensörünün görevini yerine getirmemesi, başka bir kusurdan dolayı çalışmayan asansörü çalıştırmak için ilgili aksamın devre dışı bırakılması” olarak açıklanmıştır. Neden bu ise, bunun sorumlusu bu işi yapan ve yaptıran olacaktır.

İkinci bir olasılık ise asansörde yapısal bir kusur (halat, kasnak, ray, fren, motor vb. uyumsuzluğu, yetersizliği) olabileceğidir ki bu çok daha vahim bir husus olarak tanımlanmıştır. Bu durumda sorumlular, İmalatçı, Onaylanmış Kuruluş ve Muayene Kuruluşu olacaktır.

İddialardan en vahimi ise neredeyse bir sene boyunca asansörün kırmızı etiketli olmasına rağmen, gençlerimizin hayatı tehlikeye atılarak çalıştırılmış olma ihtimalidir. “Bu ancak Yurt Müdürünün bilgisi dahilinde ve Belediyenin görevini yerine getirmemesiyle mümkün olabilir.” denmiştir. Çünkü her bir muayene raporu, Yönetici’ye ve ilgili Belediye’ye iletilmekte.

Konunun etkin bir şekilde aydınlatılması, kamuoyunun bilgilendirilmesi ve benzer kazaların önlenmesi için olayın yaşandığı asansörün tasarım-imalat, belgelendirme, tescil, periyodik kontrol, bakım süreçleriyle ilgili bilgilerin detaylıca ve dürüst bir şekilde açıklanması gerekiyor ve kamuoyu bunu bekliyor.

Vasıfsız, ehil olmayan elemanlardan çektiklerimiz yeter artık!

İktidarları sürecinde meslek odalarımızı sistem dışına çıkarmak için elinden geleni yapan hükümet, umarım bu olay sonrasındaki toplumsal infiali görür, insan hayatı ile doğrudan ilgili işlerin vasıflı, ehil teknik elemanlarca yürütülmesi gerektiğini kabullenir ve gerekli düzenlemeleri yapar.

Asansörlerin güvenli bir şekilde çalışmasından birinci derecede sorumlu olan bina yöneticileri de, özellikle kamusal, halka açık, toplu kullanılan asansörlerin muayene sonucu saptanan eksikliklerini hemen gidermeye yönelir, asansörlerin tehlike yaratacak şekilde kullanımını engeller.

Sinop Seyyid İbrahim Bilal KYK Yurdunda Zeren Ertaş için eylem yapan öğrencilere konuşan yurt müdürü gibi, “Korkuyorsan, çakılacağını düşünüyorsan binme o zaman asansöre” demez.

Hepimizi derinden üzen Zeren Ertaş’ın adı bundan sonra İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin, Kadıköy İkbaliye Mahallesi’ndeki bir kız öğrenci yurdunda yaşayacak. İBB Kadıköy Zeren Ertaş Kız Öğrenci Yurdu olarak hizmet verecek olan yurtta 225 genç kız öğrencinin barınma sorunu çözülecek.

Işıklarda uyu Sevgili Zeren….