Marmara’da mercan operasyonu: yaşatmak için nakil yapılıyor

Dünya yüzeyinin üçte ikisini kaplayan denizler ve okyanusların sakladıkları gizem ve barındırdıkları canlılık hakkında sadece tahminlerde bulunabildiğimiz bu zamanlarda, halihazırda gözlemleyebilme ve beraber var olma şansına sahip olduğumuz doğamızın, tahayyül sınırlarının ötesinde bir canlı çeşitliliğine ev sahipliği yaptığını unutmamamız gerektiği ile başlamak istiyorum yazıma.

Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) 2022 verilerine göre, Dünya üzerinde bilimsel olarak tespit edilmiş, tanımlanmış ve raporlanmış toplam hayvan türü sayısının 2,16 milyon olduğunu görmekteyiz ki bu sayı Dünyamızda bizimle yaşadığı düşünülen yaklaşık 8 milyon ve üzerindeki hayvan ve bitki türlerinin sadece çeyreğine tekabül etmektedir.

Dünya denizlerinde yaşadığı belirlenen türlerin toplam sayısı 245,909. Bunlar 209,968 teyitli hayvan türü, 10,570 bitki türü, 2205 bakteri, 1431 mantar, 115 virüs ve diğerleri olarak hesaplanmaktadır (WoRMS, 2024). Dünyamızın yüzde 70’i sularla kaplı olmasına rağmen tespit edilebilen deniz canlısı türleri sayısının bu derece kısıtlı olması, denizin doğası gereğidir.

Atmosferdeki oksijenin üçte ikisi denizden geliyor. Yani aldığımız üç nefesten ikisinin kaynağı deniz.

Denizin oksijen kaynağıysa başta mercan resifleri gibi çalıştığımız deniz yaşamı temelli canlılar. Ama dünya genelinde iklim değişikliği, aşırı avlanma, çevre ve okyanusların kirlenmesi nedeniyle mercan resifleri yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.

Marmara’da mercan nakli

Marmara’nın çekemediği yük ve sessiz çığlığı olarak ortaya çıkan müsilaj sorunu geçen yıl bir çevre felaketi olarak nitelendirilebilecek bir boyuta ulaşmıştı.

Deniz Yaşamını Koruma Derneği’nin sadece bir projesi olan mercan nakilleri, mercan restorasyonu, doğal ortamından kopmuş mercanları aşılama yoluyla, korunması gereken ve hassas alan ilan edilen “Tavşan Adası’na” nakletmek ve yeni mercan bahçeleri oluşturmayı amaçlıyor.

Tavşan Adası’na nakledilen tür sarı gorgon. Bu türde 1999 yılından bu yana periyodik olarak sıcaklık anomalilerine bağlı toplu ölümler gözleniyor. Uluslarararası Doğa Koruma Birliği’ne (IUCN) göre sarı gorgon, Akdeniz’de tehdide açık türlerden biri. Marmara Denizi bu mercan türleri için bir vaha.

Sarı gorgonlar, Marmara Denizi’nin özel akıntı yapısı sayesinde sıcaklık değişimlerinden şimdilik korunabiliyor. Ancak devamlılığının sağlanması için insan kaynaklı tehditlerden uzaklaşması, biyoçeşitlilik amaçlı çalışmaların çoğaltılması gerekiyor.

İstanbul Üniversitesi ve TÜBİTAK desteğiyle 2017 yılından bu yana Tavşan Adası açıklarında mercan nakilleri yapıyoruz. Dünya genelinde bu kapsamda yürütülen çalışmalar var ama Marmara denizi de böylesine bir canlıya ev sahibi olduğu için gözümüz gibi korumalıyız.

Korunması gerekli hassas alan Tavşan Adası

Mercan nakli dünyada 5-10 metrelerde yapılırken Marmara Denizi’nin özel koşulları nedeniyle sadece 30-45 metrelerde yapılabiliyor.

Marmara Denizi, Ege, Akdeniz ve hatta Karadeniz’in ortak yaşam alanı olarak birçok türe ev sahipliği yapıyor. Şu an Marmara Denizi’nde 26 ayrı yumuşak mercan türü var.

Karasal ve denizde yapılan dolgu alanları, plansız ve aşırı inşaatlar, aşırı avcılık, karasal atıkların denize arıtmadan öylece boca edilmesi gibi sebeplerden mercan nakilleri gerekli oluyor.

Bu nakillerin ilk çıkış noktası ise Yassıada inşaat sürecindeki su altı habitatının zarar görmesi olmuştu. Sivriada’nın da aynı zarara uğrama riski varken gelişen proje ile mercanlar ve kırılmmış olanlar nakil yapılarak Tavşan adasına taşınmıştı.

Peki nasıl?

Dalgıçlar, mercan resiflerinin bulunduğu noktalara inerek düşen, kopan ya da zarar gören mercan parçalarını topluyor ve bunları en alt katmandan aldıkları Akdeniz suyuyla dolu kavanozlara koyuyor. Ardından bu kavanozlar, yine dalgıçlar tarafından tekneye çıkarılarak burada 15 derecelik ısıyı korumak için özel dolaplarda muhafaza ediliyor.

Toplanan mercan parçaları Tavşan Adası etrafından belirlenen noktalara yerleştiriliyor. Mercanlar, özel ve doğa dostu bir macunla nakil öncesinde temizlenen kayalara sabitleniyor.

Dalışa uygun koşulların olduğu günlerde ortalama olarak dört kişilik bir ekiple bir günde ancak sekiz ila 10 mercan ekilebiliyor.
Nakil sonrasında dalgıçlar, periyodik kontroller için bölgede 10 günde bir gözlem dalışı yapıyor.

Mercan neden önemli?

Mercanlar sualtındaki habitat ve yaşam oluşumu için anahtar tür. Dolayısıyla mercan alanlarının artması, deniz canlılarının barınma, üreme ve besin ihtiyaçlarını karşılaması, biyoçeşitliliğin korunmasına katkı sağlıyor.

Mercan resiflerinin bir diğer adı ‘Denizlerin yağmur ormanı’. Binlerce balık türü ve oksijen üretimi yapan organizmaya barınak, üreme, sığınma ve besin alanı olmasının yanısıra, mercanların karasal ekosisteme de katkıları bulunuyor.

Küresel Mercan Resifi İzleme Ağı son çalışmasında 2008-2019 yıllarında iklim değişikliği nedeniyle mercanların yüzde 14’ünün yok olduğunu raporladı.

Bilim insanlarının araştırmaları nakil yöntemiyle, iklim krizinin sonucu olarak yükselen deniz sıcaklıklarına dirençli mercan kolonileri oluşturulabileceğini gösteriyor.

Denizel ekosistemlerin mühendisleri olarak adlandırılan mercanlar, Cnidaria filumunun Anthozoa sınıfında bulunan ve “çiçek hayvanları” olarak isimlendirilmiş hayvan grubu altındadır.

Deniz Yaşamını Koruma Derneği’nin, İstanbul Üniversitesi akademisyenleri iş birliği ile Türkiye’nin ilk mercan nakli projesini gerçekleştirdiği Akdeniz endemiği Eunicella cavolini (Koch, 1887) (sarı gorgon) türünün de dahil olduğu Octocorallia sınıfı, önemli deniz topluluğu üyelerini temsil eder ve habitatların uzamsal kompleksliğini artırabilir.

Örneğin derin deniz ortamlarında, Octocorallia toplulukları, yüksek yoğunluklarda bulunabilir ve diğer organizmalara, örneğin balıklara, nudibranklara, kabuklulara ve denizyıldızlarına barınak sağlayarak biyoçeşitliliği yüksek ekosistemlerin sürdürebilirliğini sağlarlar. Geniş yayılış gösteren gorgon kolonilerinde oldukça çeşitli organizmalar için elverişli ortamlar oluştururlar. Bu organizmalara örnek olarak, süngerler ve bazı denizel kabuklu hayvanlar (bryozoa ve hydrozoalar) verilebildiği gibi, balıklar ve köpekbalıkları için ideal yumurtlama alanları da işlev görmektedirler.

Her şey için çok geç olmadan, başta Marmara olmak üzere, tüm denizlerimizin korunması için çaba sarf etmeliyiz.

Referanslar

• Hannah Ritchie (2022), How many species are there?, Published online at OurWorldInData.org

• Marine Species https://www.iucnredlist.org/resources/summary-statistics

• The IUCN Red List

• Conci, Nicola, et al. “The biology and evolution of calcite and aragonite mineralization in Octocorallia.” Frontiers in Ecology and Evolution, vol. 9, 2021.

• Aguilar, R. (2007) The corals of the Mediterranean. Madrid: OCEANA.

• Ulaşcan Kayataş, Biyalog/Deniz Yaşamını Koruma Derneği

• Volkan NARCI, DYKD/ Marmara Son Sığınak