Balıklı Rum Hastanesi örneğinde bir azınlık vakıfları açmazı

18. yüzyılda kurulan Balıklı Rum Hastanesi, 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması sonrasında azınlık vakfı statüsünde faaliyet göstermeye devam etmiştir. Hastane, binası, arazisi ve çok sayıda gayrimenkulü ile en zengin cemaat vakıflarından biri olup, yüksek kira geliri elde etmektedir.

1991 yılında yapılan Balıklı Rum Hastanesi Vakfı (BRHV) yönetim kurulu seçiminde, seçim kurulu, adaylar ve yönetim kuruluna seçilen kişiler aynı kişiler olmuştur. Bir başka deyişle, vakfın doğal üyeleri olan Rum Cemaati’nin bilgisi dışında ve yönetim için aday olma olanağı bulunmadan bir seçim yapılmıştır.

Rum Cemaati üyelerinin başvuruları cevapsız

16 Eylül 2004’te Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Cemaat Vakıfları Yönetim Kurulu Seçim Esas ve Usulleri Yönetmeliği’nin 5/b maddesi, “Her vakıf için ayrı bir yönetim kurulu seçilir ve yönetim kurulu seçimleri dört yılda bir yapılır” hükmünü içermektedir. Bu düzenleme çerçevesinde birçok cemaat vakfı seçimlerini gerçekleştirmiş olmasına rağmen, BRHV ne 2004’te ne de 2008’de seçim yapmamış, buna karşın Rum Cemaati’ni temsil etmeye devam etmiştir.

27 Eylül 2008 tarihinde Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM), ilgili yönetmeliği yürürlükten kaldırmış ve aynı hükmü içeren yeni bir yönetmelik yayımlamıştır. Buna rağmen BRHV, 2012 yılına kadar yönetim kurulu seçimlerini gerçekleştirmemiştir. VGM ve Vakıflar Bölge Müdürlüğü, diğer cemaat vakıflarına seçim yapmaları gerektiği konusunda uyarı yazıları gönderirken, BRHV’ye yönelik herhangi bir uyarı yapılmamıştır. Rum Cemaati üyelerinin seçimlerin yapılması için gerek BRHV yönetimine gerekse VGM’ye yaptığı başvurular cevapsız kalmıştır.

11 Şubat 2013 tarihinde VGM, cemaat vakıflarına gönderdiği bir yazıda, Cemaat Vakıfları Seçim Yönetmeliği’nin seçimle ilgili maddelerinin iptal edildiğini ve yeni yönetmelik yayımlanana kadar mevcut yönetim kurullarının görevde kalacağını bildirmiştir. Bu süreçte Rum Cemaati üyeleri, BRHV yönetim kurulunda yer alma, denetim ve temsil haklarından mahrum bırakılmıştır.

Anayasa Mahkemesi’ne taşındı

Seçimlerin yapılamaması nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 11. maddesine ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 33. maddesine aykırılık gerekçesiyle, 7 Şubat 2014 tarihinde Bakırköy 7. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde dava açılmıştır. Davada, Türk
Medeni Kanunu’nun 1. maddesi uyarınca 23 yıldır yapılmayan BRHV yönetim kurulu seçimlerinin mahkeme tarafından gerçekleştirilmesi talep edilmiştir.

Mahkeme, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden bilirkişilere rapor hazırlatmıştır. Bilirkişi raporunda talebin haklı olduğu ve seçimlerin eski yönetmeliğe göre mahkeme tarafından yaptırılabileceği belirtilmiştir. Ancak Bakırköy 7. Asliye Hukuk Mahkemesi, “Kanunda, konunun yönetmelikle düzenleneceği açıkça belirtildiğinden ve bunun mahkemenin yargılama yetkisine girmediğinden, kanun boşluğu bulunmadığı” gerekçesiyle davayı yargı yetkisi yokluğu nedeniyle usulden reddetmiştir.

Kısaca mahkeme, “ortada bir kanun boşluğu olsaydı ben bunu doldururdum, ama söz konusu olan bir yönetmelik olduğundan bu benim yargı yetkim alanına girmemektedir” demiştir. Temyiz ve tahsis-i karar başvurularının da olumsuz sonuçlanması üzerine 12 Şubat 2019 tarihinde müvekkillerin örgütlenme özgürlüklerinin ihlal edildiğine ilişkin Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) bireysel başvuru yapılmıştır.

AYM ihlal kararı verdi ancak seçimler yapılmadı

AYM, başvuruyu kabul etmiş ve 19 Aralık 2023 tarihinde Anayasa’nın 33. maddesi uyarınca örgütlenme özgürlüğünün ihlal edildiğine karar vermiştir. Kararda, seçimlerin yapılmamasından kaynaklanan sorunun çözümü için VGM’ne bildirim yapılmasına
hükmedilmiştir. AYM, BRHV seçimlerinin gerçekleştirilmesi için kararın bir örneğini VGM’ye göndermiştir. Ancak, aylar geçmesine rağmen VGM seçimleri gerçekleştirmemiştir.

Bunun üzerine 2 Temmuz 2024 tarihinde AYM kararını ekleyerek BRHV yönetim kurulu seçimlerinin yapılmasını talep eden bir dilekçe VGM’ye iletilmiştir. VGM, 24 Temmuz 2024 tarihli cevap yazısında, Cemaat Vakıfları Seçim Yönetmeliği’nin 18 Haziran 2022 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdiğini ve hastanesi olan cemaat vakıflarına yönelik seçimlerin Sağlık Bakanlığı’nın olumlu görüşüne dayalı olarak yeni bir yönetmelik ile düzenleneceğini belirtmiştir.

Söz konusu yönetmeliğin “İstisna” başlıklı 15. maddesi, hastanesi olan cemaat vakıflarının yönetim kurulu seçimlerine ilişkin usul ve esasların, yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde Sağlık Bakanlığı’nın olumlu görüşü doğrultusunda düzenlenecek bir yönetmelikle belirleneceğini ve seçimlerin 31 Aralık 2023 tarihine kadar tamamlanması gerektiğini öngörmüştür. Ancak bugüne kadar ne ilgili seçim yönetmeliği yayımlanmış ne de seçimler gerçekleştirilmiştir.

Bir çare kalmadı mı?

VGM’nin Sağlık Bakanlığı’ndan görüş alacağını belirtmesi ne Vakıflar Kanunu’nda ne de diğer mevzuatta yer alan bir yetkiye dayanmaktadır. Bu durum, Lozan Antlaşması, Anayasa, Vakıflar Kanunu ve uluslararası sözleşmelere açıkça aykırıdır. Ayrıca, VGM’nin 18 Haziran 2022 tarihli yönetmeliğinin bazı maddelerinin iptali için bir grup Rum Cemaati üyesi tarafından
Danıştay’da dava açıldığı bilinmektedir.

Sonuç olarak AYM’nin 19/12/2023 tarihli BRHV’nın yönetim kurulu seçimlerinin yapılmayarak müvekkillerin Anayasa’nın 33. maddesi uyarınca örgütlenme özgürlüklerinin ihlal edilmiş olduğuna ilişkin kararı uygulanmamakta olup, BRHV’de tam 33 yıldır yönetim kurulu seçimleri yapılamamaktadır. AYM’nin seçimlerin yapılmasına yönelik lehe verdiği karara rağmen, bu kararın uygulanmaması nedeniyle 07/02/2014 tarihinde başlatmış olduğumuz hukuk süreci sanki hiç olmamış gibi bir sonuç ortaya çıkmaktadır. Bundan sonra VGM’nin hastanesi olan vakıfların seçim yönetmeliğini ne zaman yayımlayacağını beklemekten başka bir çare olmadığını göstermektedir.