Global çip krizi: Türkiye çip üretimi yapabilir mi?

Ticaret Bakanı Mehmet Muş, Kayseri’de Tayvan’ın çip üreticisi olarak öneminden bahsetmiş ve çip çok önemli; bizim de yatırımımız var, fabrika yeri ayırdık demiş. Ayrıca, çip üretimi çok su gerektiriyor; ona bakıyoruz demiş. Demek su bulunca, herhangi bir ürünün fabrikası, mesela tekstil fabrikası kurar gibi çip fabrikası da kurulabiliyor. Halbuki tekstil imalatının bile bazı incelikleri var; çip bu kadar basit mi?

Kullandığımız her teknolojik ürünün içinde, hatta pasaport gibi, teknolojik olduğunu düşünmediğimiz ürünlerde bile çip var. Çip üretimi, stratejik öneme sahip. Ancak bundan sadece fiziksel imalatı anlamamak lazım. Çiplerin yapımında, birkaç aşama var: En katma değerli aşama, çiplerin beyni sayılan çekirdek tasarımıdır; buna fikri mülkiyet tasarımı da denir. Bu işi uzman mühendisler, özelleşmiş yazılımlar kullanarak yapar. Daha önceki yazılarımda, dünyanın önde gelen fikri mülkiyet tasarımı firması ARM’ı anlatmıştım. 

Daha sonraki aşama çip tasarımıdır; bunun için çekirdek dışında başka birimlerin tasarımını başka partnerler yapabilir. Daha sonraki aşama; çipin fiziksel imalatıdır. Bu iş, şimdiye dek çoğunlukla uzak doğuda yapıldı: Çin, Taiwan. Amerikan çip firmalarının üretimini TSMC adlı Taiwan firmasının yaptığını söylersek, Çin ve ABD arasındaki Taiwan çekişmesi daha iyi anlaşılabilir. Şimdiye dek Amerika, İngiltere gibi ülkeler fikri mülkiyet tasarımı ve çip tasarımını ülkelerinde yapıp, katma değersiz olan üretimi uzak doğuda yaptırıyorlardı. Çip üretiminin stratejik önemini fark edince bunu da ülkelerine kaydırmak, o zamana dek de Taiwan gibi stratejik öneme sahip ülkeleri kontrolleri altında tutmaya çalışıyorlar.

Türkiye niye dijital teknolojilere yatırım yapmadı?

Türkiye maalesef dijital teknolojilere yatırım yapmadı; bu konuda yatırım çekemedi. Dünyanın en büyük çip üreticisi Intel, defalarca burada yatırım yapmaya davet edildi. Bir dönem bu konuda demeç veren Intel CEO’su, “Türkiye’de araştırma merkezi kurmayız çünkü ülkenizin PISA skorları çok düşük” demişti. Epey sonra Intel İTÜ Teknoparkında bir araştırma merkezi kursa da, birkaç yıl sonra bu merkezi kapattı.

Intel çiplerinin en çok kullanıldığı yer, bilgisayarlar. Bilgisayarların performansı baş döndürücü sayılarla ifade ediliyor: Bilgisayar saniyede kaç işlem yapabilir? Kayan nokta dediğimiz formatta kesirli sayılarla işlem yapmak daha zor olduğundan genelde performans ölçmek için bir program koşturup bilgisayarın saniyede kaç kayan nokta çarpım yapabileceğini ölçüyor; buna da FLOP diyoruz. Saniyede kaç FLOP? Bin ise buna KiloFLOPS diyoruz. Seneler içinde bilgisayarların performansı KiloFLOPS, Mega (milyon)FLOPS, Giga (milyar)FLOPS diye hızlandı.

Tabii ki bilgisayardan bilgisayara fark var. Masamın üstünde yazımı yazdığım dizüstü bilgisayarın performansı GigaFLOPS ile ölçülebilir. Aslında bu çok inanılmaz bir performans: Benim iki büyük sayıyı çarptığım sürede bilgisayarım milyarlarca sayı çarpıyor. Aslında bu pek adil bir karşılaştırma değil. Bilgisayarım bu performansı paralel çekirdekleri ile elde ediyor. İçinde sekiz tane çekirdek var; hepsi paralel olarak çalışıyor. Olsun; yine de çok hızlı.

Masamın üstündeki bilgisayar benden milyar kat hızlı. Oysa bu hiç bir şey değil; bunun milyon katı, milyar katı hızlı bilgisayarlar var. Bu çok güçlü bilgisayarlara süper bilgisayar deniyor: Dünyanın en kuvvetli 500 süper bilgisayarlarını sıralayarak karşılaştıran bir liste var; adı Top500. Her sene bilgisayar mimarisi dersimi güncellerken bu listeye bakıyorum; oradan örnekler seçip anlatıyorum. Geçen sene en kuvvetli bilgisayar Japonya’da, Fugaku adlı bir süper bilgisayardı. Fugaku’nun içinde yedi buçuk milyon tane çekirdek var. Bu sayede saniyede 500 petaFLOP’a ulaşıyor; yani 500 milyon kere milyar işlem. Bu bilgisayarı Japon firması Fujitsu üretmiş. Listede sonra gelen bilgisayarlar Amerikan yapımı. Dördüncü sırada bir Çin süper bilgisayarı var.

Exa-ölçek Bilgisayarlar

Bu sene listenin tepesine Amerikan yapımı bir süper bilgisayar yerleşmiş: Dokuz milyona yakın çekirdeği ile Amerikan firması HP yapımı Frontier. Performansı ise artık ExaFLOPS ile ölçülüyor: Yani saniyede milyar kere milyar işlem. Üstelik bu performansı kendisini izleyen diğer bilgisayarlardan daha az güç harcayarak elde ediyor. Bu seneki atılım ile, Amerikalılar bu alandaki liderliklerini pekiştirdiler. Frontier bilgisayarının içindeki çipler Amerikan yapımı: AMD marka ve Cray (HP) marka çipler. Bu arada, listedeki 500 süper bilgisayarın 175 tanesi Çin’de ama en tepede değil, en aşağıda gruplanmış; çünkü tasarım kapasitelerini yeni yeni geliştiriyorlar. Amerika’nın 132 bilgisayarı en güçlüler arasında. Bu da şaşırtıcı değil; Amerika bu alanda lider ülke. Polonya, Çekya, Brezilya gibi ülkelerin bu listede süper bilgisayarları var; Türkiye’nin yok.

Türkiye’nin niye yüksek katma değerli teknolojik ürün üretemediğini değişik şekillerde dillendirmeye çalıştım: Bunun için nitelikli eğitim, yüksek eğitimli insana saygı gerek. Bizim de dijital çağı yakalamak üzere çip üretim kapasitesi geliştirmemize dair fikirler seslendirilirken, imalat tesisinden önce, daha yüksek katma değerli tasarım kapasitesinin geliştirilmesi gerektiğini hatırlatmak isterim. Bu konuları Bilkent Üniversitesi eski rektör yardımcısı İYİ Parti milletvekili Prof. Dr. Ayhan Altıntaş farklı şekillerde dile getirdi. Onun konuşmasından bir tavsiyeyi tekrarlayayım: Çip fabrikası kurmadan ilk olarak gıdada, sonra da enerjide bağımsızlığımızı kazansak fena olmaz. Ne de olsa yaşamak için gıdaya, diğer her şey için de elektriğe ihtiyacımız var.