İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi: Etkin bir politika imkanı

İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İzmir Planlama Ajansı (İZPA) tarafından düzenlenen “İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi” 15 Mart günü İzmir’de başladı. Kongre 21 Mart’a kadar devam edecek. [1]

“Yeniliğe Davet” başlığıyla yapılan İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi’nin 19 Mart’taki beşinci gününde Yüksek İstişare Kurulu üçüncü ve son kez toplanarak 21 Mart’ta tüm Türkiye ve dünyaya duyurulacak sonuç bildirgesinin giriş metnini ve paydaş gruplarından gelen değişiklik önerilerini değerlendirdi.

İzmir İktisat Kongreleri ve İkinci Yüzyılın Kongresi

Bilindiği gibi ilk İzmir İktisat Kongresi, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin iktisat politikalarına yön vermek amacıyla 1923 yılında İzmir’de toplanmıştı. Kongre’de kalkınma ve sanayileşme politikalarına temel olacak “hammaddesi yurt içinde üretilebilen sanayi dallarının kurulması, el işçiliğinden ve küçük imalattan süratle fabrikalara veya büyük işletmelere geçilmesi, sanayi sektörleri tarafından kurulamayan teşebbüslerin devletçe ele alınması, özel teşebbüslere kredi sağlayacak bir devlet bankasının kurulması, demiryolu inşaat programının oluşturulması” gibi kararlar-öneriler alınmıştı. 1923 İzmir İktisat Kongresi’nin Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yirmi yılındaki iktisat politikalarına ve sanayileşme hamlesine etkisi yadsınamaz.[2]

İzmir İktisat Kongreleri 1981’den sonra hemen her on yılda bir toplandı (1981, 1992, 2004 ve 2013).[3] 2013’de toplanan kongrenin resmi adı 5. İzmir İktisat Kongresi’ydi. Bu yıl toplanan kongrenin adı ise “İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi”. Bu isim, hem 1923’de düzenlenen kongrenin devamı olduğu vurgusunda bulunuyor (“1923 kongresi birinci yüzyılın kongresiydi”), hem de diğer kongrelerden farklılığı, belki de bir kopuşu ifade ediyor.

Kongre bir süreç olarak tasarlandı

Önce sürekliliği açalım. İzmir Belediyesi tarafından düzenlenen İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi, 1923’de düzenlenen İzmir İktisat Kongresi’nin “özüne sadık olan” bir yöntem izledi ve kongre, bir etkinlik olarak değil bir süreç olarak tasarlandı. Bu süreç üç safhadan oluşuyordu. Ağustos – Aralık 2022 döneminde devam eden ilk safhada paydaş buluşmaları gerçekleştirildi. Bu safhada tüccar, çiftçi, işçi, sanayici ve esnaf temsilcileri ayrı ayrı toplantılar ile bir araya geldi.

İkinci safha (Ocak – Şubat 2023) Eylül 2021’de İzmir’de tanımlanmış olan “döngüsel kültür” kavramının dört ayağına yönelik uzman buluşmalarından oluştu. Uzman buluşmaları demokrasi ve insan hakları (“Birbirimizden Razıyız”), ekonomi ve ekoloji (“Doğamıza Dönüyoruz”), tarih ve kültür (“Geçmişimizi Anlıyoruz”) ve inovasyon ve teknoloji (“Geleceği Görüyoruz”) temalarına ilişkin yapıldı. Bu safhada gençlerin ve kadınların geleceğe ilişkin düşüncelerini ve özlemlerini ifade edecekleri geniş katılımlı forumlar da tasarlandı.

Kongrenin üçüncü safhasında (15-21 Şubat) uzman konuşmacıların ve tüm paydaş temsilcilerinin katıldığı konuşmalar düzenlendi. Muhalefetteki siyasi parti temsilcileri de bu kapsamda kongrede konuşma fırsatı buldu, buluyor.

Hükümet değil belediye düzenledi

İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi’nin bir süreç olarak tasarlanması ve Cumhuriyetin ikinci yüzyılını belirleyecek politikaların geliştirilmesini hedeflemesi, ilk kongre ile olan sürekliliğini gösteriyor. Kongrenin, bundan önce düzenlenen tüm kongrelerden en önemli farkı ise, hükümet tarafından değil, bir belediye, hatta muhalif bir belediye tarafından düzenlenmesi.[4] Böylesi bir kongrenin bir yerel yönetim tarafından düzenlenmesi, yerel yönetimlerin politika geliştirilmesi sürecinde yer alması çok önemli ve olumlu, fakat sonuçta politikaları uygulayacak olanın merkezi yönetim olduğu da unutulmamalı.

İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi’nde Türkiye’nin en önemli iktisatçılarının yer alıyor. Fakat iktisatçılara ek olarak Erol Köroğlu gibi edebiyat tarihçilerinden Şevket Pamuk ve Asım Karaömerlioğlu gibi iktisat tarihçilerine kadar çok geniş ve farklı alanlardan saygın akademisyenlere de kongrede yer verilmiş. Bu, Kongre’nin iktisadi gelişmeyi ve iktisat politikalarını salt “iktisat”a indirgemeyen, iktisadi sorunları bütüncül bir yaklaşımla ele alan tutumu ile uyumlu. Kongreye yurt dışından katılan konuşmacıların uzmanlık alanları da, Türkiye’den katılan konuşmacılar kadar çeşitli ve farklı disiplinleri kapsıyor. Konuşmacılar ve konulardaki bu zenginlik hem politika geliştirilmesi açısından tüm katkıların alınmasını sağlayabilecek, hem de Kongre’ye kamuoyunun ilgisini çekebilecek nitelikte.

Politika önerileri ne kadar etkin olabilecek?

Kongrenin bir süreç olarak tasarlanması, katılımcı olması, farklı kesimlerin talep ve bilgisini derlemesi, salt “iktisat” ile sınırlı kalmaması ve bütüncül yaklaşımı, tüm toplum tarafından benimsenen ve sahiplenilen, iddialı fakat gerçekleştirilebilir politikalar geliştirilmesi açısından çok önemli. Burada akla gelebilecek tek (veya en önemli) soru, geliştirilecek politikaların hedeflerinin ve önceliklerinin nasıl belirleneceği ve önerilecek politikaların bu hedefler ve öncelikler ile ne kadar uyumlu olacağı. Politikalar toplumu ortak hedefler ve öncelikler etrafında birleştirebilmeli, heyecanlandırabilmeli ve harekete geçirebilmeli; aksi takdirde “politika” önerileri, kimsenin okumayacağı ve önemsemeyeceği uzun bir “yapılacak, edilecek” listesine dönüşebilir.

İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi, hepimiz açısıdan önemli sorunların gündeme getirilmesini ve farklı açılardan tartışılmasını sağladı. Kongre sonucu yayımlanacak Sonuç Metni, bu paylaşma ve tartışma sürecini hedefleri ve öncelikleri belirlenmiş tutarlı bir politika demetine dönüştürebilirse ikinci yüzyılın gelişmelerine yön verebilecektir.

Notlar:

[1] Kongre hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. web sitesi. Kongrede yapılan konuşmalar Youtube’dan da izlenebilir.
[2] Kongrede alınan kararlara ilişkin bkz. Prof. Dr. A. Afetinan, İzmir İktisat Kongresi, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1989.
[3] Tüm bu kongrelere ilişkin yayınlara 5. İzmir İktisat Kongresi kapsamında hazırlanan Devlet Planlama Teşkilat-Kalkınma Bakanlığı-Strateji ve Bütçe Başkanlığı web sitesinden erişilebilir.
[4] Bir habere göre 17-19 Şubat’ta, bir başka habere göre ise 17 Şubat-4 Mart tarihlerinde ] Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın ev sahipliğinde ve Cumhurbaşkanının himayeleri ve teşrifleriyle düzenleneceği açıklanan diğer İzmir İktisat Kongresi, 6 Şubat’ta yaşanan deprem felaketi nedeniyle ileri bir tarihe ertelendi.