İnternet sitelerine mahkemeler ve BTK kanalıyla giderek artan erişim yasakları toplumsal hafızanın kaybolması sonucuna da yol açıyor. (Görsel: ifade.org)
İfade Özgürlüğü Derneği’nin (İFÖD) yeni yayınladığı İnternet Erişim Engelleme Raporu’nun 2022 verilerine göre Türkiye’de 2022 yılında 138 bine yakın siteye Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) ya da mahkeme kararlarıyla erişim yasağı getirildi. İFÖD adına son 5 yıldır Yaman Akdeniz ve Ozan Güven’in hazırladığı rapora göre internet erişim yasakları 2021’de site engellemeleri 100 bini aşarak rekor kırmıştı. 2022 raporunda yüzde 28 artışla 137 bin 717, yaklaşık 138 bin sitenin engellendiği görülüyor. Toplama bakarsak 2006-2022 arasında 712 bin 558 sitenin engellenmiş olduğu anlaşılıyor. (*)
Sansür raporuna sansür getirilmesi gibi absürt bir durum olarak, erişim engeli getirilen 150 sayfalık 2021 raporuna karşılık, 2022 raporu 170 sayfa.
Erişim engeli filli sansür gibi
Yıllara göre engellenen site sayısı.
Ana akım medyayı yıllardır kontrol altında tutan AKP hükümetinin, interneti kontrol altında tutma yollarından birisi fiber altyapıyı geliştirmiyor olması, diğeri ise bu raporda görüldüğü gibi erişim engellemeleri. Hem de engellemeler dört koldan birden yapılıyor: Bir yandan BTK, diğer taraftan yargı, üçüncü tarafta kamu kurum ve hükümetle iş yapan özel şirketler ve son olarak da halktan kişiler… Rapora bakarsanız, erişim engelleme kararlarının tam 814 farklı kurum ve hakimlikler tarafından verildiği görülüyor.
Bu arada 2006’dan bu yana uygulamada olan ve 19 kere revizyondan geçen 5651 sayılı internet yayınları kanunundaki boşluklar ise hâlâ yerli yerinde duruyor.
Konuya yakın olanlar hatırlayacaktır; Anayasa Mahkemesinin 2021 yılında verdiği “pilot karar” 5651 sayılı kanunun 9. maddesinde yapısal sorun tespit edilmişti. Ancak 1 yıl içinde TBMM’nin, bu kararın gereğini hâlâ yerine getirmediği gibi Anayasa Mahkemesinin de kendi kararının peşine düşmediği önemle kaydediliyor. İbretlik bir durum.
Anayasa Mahkemesi etkisiz kaldı
Raporu hazırlayanlardan Yaman Akdeniz’e genel olarak erişim engellemeleri konusundaki düşüncelerini sorduk. Şöyle yorumladı:
• “Tespit ettiğimiz sayılar ortada; internet sansürleri ve yaptırımlar her yıl daha da artıyor. 2022 bir yılda en fazla alan adının erişime engellendiği yıl oldu. 2022 ayrıca Anayasa Mahkemesinin etkisiz kaldığının apaçık göründüğü bir yıl oldu. O bakımdan da zaten raporun kapağında karanlığa gömülen ve artık sulh ceza hakimliklerinin tamamen gölgesinde kalan bir Anayasa Mahkemesi işledik.
• 2022 yılında hem Anayasa Mahkemesi kendi pilot kararını uygulamadı hem de sulh ceza hakimlikleri sanki Anayasa Mahkemesi yokmuş gibi karar vermeye devam etti. Kaldı ki Anayasa Mahkemesi, Amerikanın Sesi ve DW engellemeleriyle ilgili başvurulara da öncelik vermeyerek sessizliğini korudu.”
Amaç toplumsal hafızayı korumak
• “2023’e de benzer bir tabloyla girdik ve hatta Ekşi Sözlük platformunun da engellendiğini gördük. Hatta Ekşi Sözlük platformunun engellenmesine dayanak gösterilen 8/A maddesiyle ilgili Anayasa Mahkemesi Eylül 2020’den beri herhangi bir karar vermedi. Çok sayıda 8/A başvurusu da tozlanmış bir şekilde AYM önünde beklemeye devam ediyor.
• Şunu da unutmamak gerekir ki rapordaki çok sayıda örnekle beraber sansürün verdiği kalıcı zararın toplumsal hafızadan tamamen silinmemesini sağlamayı hedefliyoruz. Fakat, bu sene içinde iki farklı kararla İfade Özgürlüğü Derneği’inin web sitesinde yer alan EngelliWeb bölümü erişime engellendi. Üstüne bir de 2021 raporumuz engellendi. Dolayısıyla, sansürü belgeleme işi de her geçen yıl daha da zorlaşıyor. Kaldı ki 150 sayfalık 2021 raporumuz da mayıs ayı içinde erişime engellendi. 2022 raporumuzun da engellenmesi ve sansürlenmesi ihtimali çok yüksek.”
Rapordan önemli başlıklar
1- Engellenen 712 bin 558 web sitesinin 496 bin 476’sına (yüzde 69,6) kararı BTK’nın Re’sen verdiği görülüyor (Bunu yakında yazacağımız BTK memnuniyet raporu yazısında hatırlatacağız).
2- 5651 sayılı kanun çerçevesinde erişim engellemeleri düzenlemesi için BTK altında kurulan TİB’in kapatılana kadar geçtiği sürede 129 bin 164 siteye engelleme kararı verdiği hesaba katılırsa, BTK’nın engellediği site sayısı 625 bin 640 oluyor. Yani toplam sayının yüzde 88’i.
3- Hakimliklerin engelleme sayısı ise 43 bin 938 yani sadece yüzde 6.
4- Geri kalan yüzde 6 ise bakanlıklar ya da Milli Piyango (ki bir danışmanın yolsuzluk haberiydi) gibi kurumlardan geldiği gözüküyor.
5- Engellenenler sadece siteler değil, yanı sıra URL bazlı haber engellemeleri de var. 35 bin 23 engellenen URL ve 29 bin 253 siteden kaldırılan URL’nin raporlandığı görülüyor.
Engelleme raporu da engellendi
6- Engellenen ya da kaldırılan URL’lerin kararları 543 farklı sulh hakimliği tarafından verilmiş.
7- 2022’de engellenen 6528 ve kaldırılan 5388 haberin aynı zamanda rekor olduğu vurgulanırken, “kişilik hakları ihlalleri” gerekçesinin gitgide daha fazla kullanılır olduğu ve kamunun bilmesinde yarar olan bazı konuların bu yolla yok edildiği not ediliyor. Bu kararlardan 954’ünün üst düzey kamu şahsiyeti, bazı kamu kurumları ya da hükümete yakın şirketler olduğu kaydediliyor.
8- 2021 raporunda olduğu gibi 2022 raporunda da online arşivlerin sulh ceza hakimlikleri eliyle etkilendiği notu var.
9- Tabi en trajikomik not da Engelliweb’in 2021 raporuna, Mayıs 2023’te getirilen erişim engelleme. Yani, AKP hükümeti internette neyi engellettiğini, kaç tane site engellettiğini, niye engellettiğini de saklamaya çalışıyor. Bu yolla yapılan haksız, hukuksuz uygulamaları kamuoyundan saklıyor.
Bu rapor aynı zamanda ülkemizin içinde bulunduğu yolsuzluk ve hukuksuzlukların bir özeti olarak önemli bir çalışma.
NOT
(*) Daha ayrıntılı okuma için lütfen www.turkinternet.com sitesini ziyaret ediniz.
