THY filoyu Eurofighter üreticisi Airbus’tan alıyor: artık olur mu olur

Almanya’nın milli havayolu şirketi Lufthansa’nın ABD uçak imalatçısı Boeing ile 9 milyar dolar tutarında 100 uçak, Airbus ile de 60 uçak alımı için anlaşma imzaladığı 19 Aralık’ta duyuruldu. Bundan 4 gün önce, 15 Aralık’ta da Türk Hava Yollarının (THY) şimdiye kadarki en büyük uçak alım anlaşmasını Avrupa Birliği (AB) uçak imalatçısı Airbus ile imzaladığı açıklanmıştı. Airbus ortağı Almanya’nın ABD şirketinden alırken THY’nin ihtiyaç duyduğu 355 uçağın tümünü Airbus’tan almasını tartışmak teknik bir konu; onu sorgulamak da TBMM’ye düşer. Ancak Airbus aynı zamanda ABD’nin Türkiye’ye satmak için siyasi koşullar öne sürdüğü F-16 savaş uçağının yerine almak istediği Eurofighter Typhoon’un ortak üreticisi olunca ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan da satışa Almanya’nın engel çıkardığını söyleyince iş siyasi boyut kazanıyor.

Eurofighter engeli kalkar mı?

Türkiye’nin ABD F-16 satmamaya devam ederse NATO uyumlu Eurofighter Typhoon uçakları almak istediği resmen ilk kez Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler tarafından TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu görüşmelerinde dile getirildi. Hem de Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Gazze Krizi gerginliğinde yapılan 17 Kasım Almanya gezisinden bir gün önce. Daha önce Türkiye’nin Genelkurmay Başkanı olan Güler adeta NATO’ya Türkiye’nin uçak ihtiyacını duyuruyordu. Bir yandan da Eurofighter ortak üreticilerinden İngiltere ve İspanya’nın Almanya’yı ikna etmeye çalıştığını duyuruyordu.
Eurofighter ortaklığında İtalya da var; İngiltere yüzde 33, Almanya yüzde 33, İtalya yüzde 21 ve İspanya yüzde 14 payları bulunuyor. Alman ve İspanyol programları Airbus çerçevesinde yürütülüyor.

4,5’uncu nesil Eurofighter Typhoon nispeten pahalı bir uçak; yaklaşık 90 milyon dolar birim maliyeti neredeyse 115 milyon doları geçen 5’inci nesil F-35’e yakın. 4’üncü nesil F-16’lar ise 20 milon dolara yakın. Ancak 18 bin dolarlık saatlik uçuş maliyeti 22 bin dolarlık F-16’dan da, 36 bin dolarlık F-35’ten de ucuz. Bakım maliyetlerinin de daha düşük olduğu bildiriliyor. Erdoğan’ın Almanya’da Şansölye Olaf Scholz ile İsrail-Holokost tartışması gölgesinde “Olmazsa başka alırız” demesine rağmen Güler 16 Aralık’ta gazetecilere Türkiye için F-16’lara “en iyi alternatif olarak gördükleri tek uçağın Eurofighter Typhoon” olduğunu söyledi. Bir gün önce THY Airbus ile dev bir anlaşma imzalamıştı.
Savunma, ticaret ve siyaset içiçe girmiş görünüyordu.

Siyasi durum: F-16, İsveç, Yunanistan, İsrail

ABD Başkanı Joe Biden’ın 14 Aralık’ta Cumhurbaşkanı Erdoğan’a açtığı telefonda İsveç’in NATO üyeliğini “bir an önce” beklediğini söylemişti. Erdoğan’ın onayı Meclis’ten geçirmesi halinde kendisinin de F-16 satışı üzerindeki Kongre engelini kaldırmayı vadettiğini söylediğini de 18 Aralık’ta Macaristan’dan dönerken Erdoğan açıkladı.
Erdoğan TBMM engelini -bir yandan yerel seçimler için aday pazarlığı yürüttüğü- ortağı MHP lideri Devlet Bahçeli’yi ikna ederek kolaylıkla aşabilir. Ama Biden’ın Kongre engelini kolaylıkla aşacağı kuşkulu.
F-16 satışının engellenmesini Kongre’deki Yunanistan ve Ermenistan lobileri sağlıyordu. Biden’in telefonda Erdoğan’ın 7 Aralık’taki Atina ziyaretindeki dostluk söylemini olumlu etkisinden söz ettiğini biliyoruz. (Önceki Dışişleri Bakanlarından, DEVA lideri Ali Babacan, Erdoğan’ın “İt dalaşı istemiyoruz” sözlerinin Türkiye’nin Ege’deki egemenlik haklarından vaz mı geçtiğini sorguluyor.) Aynı gün Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Azerbaycan ile ilişkilerini düzeltme yolundaki Ermenistan’la normalleşme mesajı verdi. Ancak bu gelişmeler olurken Türkiye, İsrail’le ilişkileri normalleştirme yolundaydı. Henüz Hamas İsrail’e saldırmamış, İsrail de Gazze’de sivil ayrımı gözetmeden katliama girişmemişti.

Rusya ve Kanada boyutları

Görülebileceği üzere, siyasi dengeler hayli karmaşık.

Bunun üzerine bir de Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in 2024 başında beklenen Türkiye seyahati var. Putin Türkiye’ye NATO uyumu olmayan Su-35, ya da seri üretimi ertelenip duran Su-57 uçağı öneriyor. Öte yandan ABD’nin (şimdi yeniden iktidara gelme ihtimali bulunan Donald Trump döneminde) Türkiye’yi ortak üreticisi olduğu F-35 programından çıkarması da yerine alınmak istenen F-16’ların engellenmesi de Erdoğan’ın Rusya’dan S-400 alma kararı sonrasındaydı.

Öte yandan Erdoğan’ın uçakta açıkladığı Kanada ile sorunun da Bayrak’ın ürettiği Bayraktar’da kullanılan kamera sistemlerinden kaynaklandığı bildiriliyor. Selçuk Bayraktar’ın Kanada şirketince üretilen kamera sisteminin daha iyisini Türkiye’de yaptıkları beyanına rağmen Erdoğan’ın konuyu gündeme getirmesi, sorunun tam olarak çözülmediğine işaret. Daha önce TB-2’nin Azerbaycan tarafından Ermenistan’a karşı kullanımına karşı çıkan Kanada’nın şimdi de İsveç’in NATO üyeliği koşulunu öne sürdüğü bildiriliyor.

THY-Airbus, Lufthansa-Boeing

Gelelim işin ticaret boyutuna.

Lufthansa, Boeing’ten 9 milyar dolar karşılığında 40’ı kesin sipariş, 60’ı satın alma hakkı (SAH) olmak üzere 100 adet B737-8 Max alacak. Aynı zamanda Airbus’tan da 40’ı kesin sipariş, 20’si satın alma hakkı olmak üzere 60 adet A220-300s anlaşması yaptı.
THY ise tümü Airbus’tan olmak üzere, 150’si kesin sipariş 100’ü SAH olmak üzere 250 adet A321 NEO; 60’ı kesin sipariş, 20’si SAH olmak üzere 80 adet A350-900; tümü kesin sipariş 15 adet A350-1000 ve 5’i kesin sipariş, 5’i SAH olmak üzere 10 adet A350-Freighter kargo, toplam 355 uçak almaya karar verdi.
Türkiye’nin bu dev anlaşma için ne kadar ödeyeceği açıklanmadı. THY’nın en büyük hissedarı, yüzde 49,12 payla başkanlığını Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yaptığı Türkiye Varlık Fonu (TVF).
THY’nin Airbus’la miktarını bilmediğimiz bu dev anlaşmadan sonra, Airbus’un da üreticilerinden olduğu Eurofighter satışı üzerindeki Almanya itirazı kalkar mı dersiniz?