Aylar: Eylül 2019

Gazeteci Mehmet Yılmaz aleyhine 27 Eylül’de 4 yıl hapis talebiyle dava açıldı. Sebep, T24’teki yazılarında eski Başbakan Binali Yıldırım’a çocuklarının nasıl servet edindiğini sormasının “hakaret” sayılması. Bir gün önce de bilim insanı Bülent Şık, içinde yer aldığı bir çalışmada tarım ürünlerine bulaşmış kanser yapıcı madde bulgularını açıkladığı için, gizli belge yayınladığı gerekçesiyle 15 ay hapse mahkûm edildi. Yargı Reformunu 1 Ekim’de Meclis açılışıyla birlikte tartışmaya işte bu koşullarda başlıyoruz.

Mehmet Yılmaz hakkında istenen cezayı duyunca bir süre önce Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’ün Yargı Reformu hakkında Hürriyet’ten İpek Özbey’e verdiği mülakatta “Eleştiri, ceza konusu yapılmamalı” dediğini hatırladım. Yılmaz’ınki eleştiri dahi değildi, soruydu, ama Yıldırım demek ki sorulmasını da hakaret saymış, savcı da aynen katılmış.

Yargı Reform taslağını okudum. Hakkını yemeyeyim, eleştirinin –kimin bu kararı vereceği muğlaklık taşımakla birlikte- suçlama nedeni sayılmaması ve cinsel şiddet cezalarının artırılması gibi birkaç olumlu madde dışında, yargı bağımsızlığı ve demokrasinin kalitesini yükseltme yönünde atılmış pek bir adım yok.

Bu reform taslağı bu şekilde kabul edildiği takdirde, örneğin gazetecilerin, akademisyenlerin, siyasetçilerin, yazarlarının, fikir insanlarının terörizm ya da devlet büyüklerine hakaret suçlamalarıyla hapiste kalması, hapse atılması son bulacak mı?

Siyasetçiler, gazeteciler hapiste

HDP’nin önceki eş genel başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ 4 Kasım 2016’dan bu yana PKK’ya yardım suçlamasıyla, terörizm suçlamasıyla tutuklu. Diyalog sürecinde, özel izinle devlet ile PKK arasında arabulucu/kurye gibi çalışmış olan Sırrı Süreyya Önder, terör propagandası yapma suçlamasıyla 6 Aralık 2018’den bu yana hapiste. CHP’li Eren Erdem, yine terörizm bağlantısı suçlamasıyla 29 Haziran 2018’den bu yana hapiste.

Bir zamanlar Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Batılı aydın çevrelere takdiminde emeği de geçmiş olan sivil toplumcu Osman Kavala, bugün, yani 30 Eylül 2019 itibarıyla 699 gündür hapiste.

Geçenlerde ortaya çıktı: 15 Temmuz darbe girişimiyle irtibatlı olduğu gerekçesiyle ömür boyu hapse mahkûm edilen gazeteci Nazlı Ilıcak, yaş durumunu da (75) gerekçe göstererek bundan bir yıl kadar önce bir zamanlar ateşli savunucusu, sonra muhalifi olduğu Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a mektup yazıp af dilemiş, tahliyesini istemiş. Ilıcak, bugün itibarıyla1155 gündür hapiste.

Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC), Cumhuriyet gazetesinin beş çalışanının tahliye edilmesi ardından 13 Eylül’de yaptığı açıklamada halen 132 gazeteci ve medya çalışanının hapiste olduğunu söyledi. Aynı açıklamada Türkiye’nin basın özgürlüğü konusunda dünyada 157’inci sırada yer aldığı da vurgulandı.

Wikipedia dahi (30 Eylül itibarıyla) 884 gündür yasaklı Türkiye’de.

İfade özgürlüğü herkese lazım

Şimdi, Bülent Şık’ın hepimizin, AK Partililerin çocukların da sağlığını ilgilendiren raporu yayınlamasını yasaklanıp –istinaf mahkemesi onaylarsa- hapse konulursa, o bilgilerin kitlelere ulaşmayacağı, dahası o zehirli gıdaların zarar vermeyeceği midüşünülüyor?

Mehmet Yılmaz’ın Yıldırım ailesinin sahip olduğu zenginlik üzerine sorulan sorulara yayın yasağı getirilip soran gazeteciye “hakaret” davası açılınca, vatandaşın o konudan söz etmeyeceği mi sanılıyor?

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AK Parti iktidarının görmesi gereken bazı gerçekler var. Önce şunu hatırlamaları gerekiyor ki, 2002’de o zamanki ana akım medyada neredeyse hiç yer verilmemesine rağmen karşın iktidara geldi AK Parti.

İfade özgürlüğü, sesini duyurma hakkı gün geliyor, herkese lazım oluyor. Özgürlükler, işinize gelmediğinde üzerini örtebileceğiniz bir eşya değil. Kaldı ki yasaklamalar belki kısa dönemde işinize gelebilecek sonuçlar veriyor, ama uzun dönemde ters tepiyor.

Bir nokta daha var. Erdoğan’ın Yargı Reformu ile gözettiği hedeflerden birisinin de Avrupa Birliği (AB) ile ilişkileri yeniden ısıtmak, fena halde açılan mesafeyi biraz kapatmak olduğu biliniyor. Bu paketi AB ile ilişkilere beklenen olumlu etkiyi yapması zor. Yapılması gereken, Meclis’e sunulan Yargı Reformu taslağının ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü açısından genişletilmesi olduğu ise kolaylıkla görülüyor.

Sadece CHP zorlamıyor elbette, hemen hemen bütün koşullar zorluyor. Ancak CHP’nin 28 Eylül’de İstanbul’da düzenlediği uluslararası Suriye konferansı, Suriye siyasetinin değişmesi için yurt içinden gelen zorlamanın da belli bir aşamaya ulaştığını gösteriyor. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ı “Esad’la temas yok” siyasetini değiştirmeye çağıran CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, konferansı Cenevre ve Astana süreçleri gibi uluslararası plandaki Suriye barışı çabalarına “mütevazı bir katkı” olarak tanımlıyor.
CHP konferansı aslında bundan birkaç ay önce Suriyeli mülteciler sorununa el atmak üzere planlanmaya başlamıştı. Sonradan, uluslararası gelişmeler de dikkate alınarak “Barışa Açılan Kapı” temasına çevrildi. Bu çerçevede hem Suriye’den ve bölge ülkelerinden, hem de Batıdan daha fazla katkı gözetildi.
Ancak konferansa daha geniş çevreden katılım çabası duyulunca, CHP’nin hükümetten bildiği dolaylı engelleme çabaları da başladı. Bu çabaları Habertürk’ün kıdemli yazarı Muharrem Sarıkaya 27 Eylül’de yayınlanan yazısında dile getirdi. Buna göre, Avrupa birliği Ankara temsilcisi Christian Berger’in konuşmacı olacağının basında çıkmasından sonra, CHP’ye Berger’in programının değiştiği, o tarihte yurt dışında olacağı bildirilmişti; AB’yi konferansta daha alt düzey bir diplomat temsil edecekti. Yine Sarıkaya’nın yazdığına göre, Grand Tarabya Otelinde düzenlenen konferansa katılmayı kabul eden Beşar Esad’ın danışmanlarından Khalaf al-Maftah’a vize verilmemişti. (Gerçi her iki durumda da CHP’nin Konferans tarihini kısa süre kala 17 Eylül’den 28 Eylül’e almasının da payı olabileceğini söylemek gerekiyor,) (*) Suriye’de çatışan tarafların ve bazı Türkmen grupların dışında gelecek en üst düzey ismin, Hristiyan toplulukların temsilcisi Wael el-Malasi olacağı anlaşılıyor.

İç ve dış çelişkiler

Hükümetin bu konferanstan rahatsız olması için sebepler yok değil. Kılıçdaroğlu, Suriye iç savaşının patladığı 2011’den bu yana Erdoğan’ı eleştiriyor. Türkiye’yi komşu ülkedeki iç savaşın taraflarından biri haline getirdiğini, Esad’ı devirmek amacıyla Özgür Suriye ordusu (ÖSO) içinde ve dışındaki bazı cihatçı grupları desteklediğini, PKK’nın arkasına ABD’yi alarak Türkiye’nin güvenliğine daha büyük tehdit olmasına yol açtığını öne sürerek eleştiriyor. T24’te Şirin Payzın’a konuşan CHP Genel Başkan Yardımcısı Ünal Çeviköz, Suriye’den gelen PKK tehdidine karşı ABD ile sürmekte olan “Güvenli Bölge” görüşmelerinin de, Esad yönetiminin onayı olmaksızın Suriye’nin bölünmesine yol açabileceğini, bunun da Türkiye’nin çıkarlarına aykırı olduğunu söylüyor örneğin. CHP ayrıca –canlarını kurtarmak için kaçan mültecileri kabul ettiği için değil, ancak- sayıları 3,6 milyona ulaşan mülteciler sorunuyla başa çıkma yönteminden dolayı da eleştiriyor. Erdoğan da Kılıçdaroğlu’nu Esad’ın uzantısı gibi davranmakla suçluyor.
Konferansın bir ilginç yanı da AK Parti ve MHP’den katılım beklenmeyen Konferansa, İYİ Parti, HDP ve Saadet Partisinden temsilcilerin katılacak olması. Bu da sekiz yıldır Türkiye’yi epey yoran Suriye meselesi özelinde, siyasi kutuplaşmanın dış politika konularına da yansımaya başlamış olduğunu gösteriyor.
Öte yandan, CHP’nin hükümeti Suriye siyasetini değiştirmeye zorlama amacının bir parçası olan bu konferans, zamanlama bakımından Erdoğan’ın sekiz yıllık Suriye siyasetinin artık sona doğru geldiği bir zamanda yapılıyor. Mülteciler sorununun AK Parti tabanında da ciddi rahatsızlık konusu olmaya başladığı son yerel seçimlerde görüldü. Ama sadece o değil, dışarıdan baskı da artıyor. Sadece ABD ve AB’den değil, belki daha çok Astana Süreci ortakları Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’den. Rusya, Cenevre süreci uzadıkça, PKK sayesinde Fırat’ın Doğusuna yerleşen ABD’nin oradan çıkma niyeti olmadığından kuşkulanmaya başladı. Bu nedenle bir an önce “Yeni Suriye” için Cenevre Sürecinin hızlanmasını istiyor.

Suriye siyasetinde son dönemeç

Rusya’nın İdlib baskısı, Erdoğan’a artık “silahlı muhalefeti” destekleyerek Esad’ı devirmek yoluyla bir çözümün olamayacağını gösterdi. Belki de o yüzden 16 Eylül’de Ankara’da yapılan Astana toplantısında, Erdoğan “yeni Suriye” anayasası taslağını yazacak komisyonun tamamlanması için gereken son isme de onay vererek, Cenevre yolu önündeki en önemli engeli kaldırmış oldu. Bu yüzden Putin’den özel teşekkür aldı. Bunun muhtemel sonuçları arasında, Erdoğan’ın “Önce Esad gitmeli” siyasetinde artık ısrarcı olmaması ve “silahlı muhalefete” desteğin kademeli olarak kesilmesi de vardır.
Erdoğan ve AK Parti hükümetinin Suriye siyaseti, aslında 16 Eylül’de Putin ve Ruhani ile yapılan toplantıyla bir dönüm noktasına geldi. CHP Konferansı türünden iç inisiyatifler, bundan sonra alacağı şeklin belirlenmesinde etken olacağa benziyor.

(*) 28 Eylül 2019 saat 08.20’de güncellendi.

Turkish opposition Republican People’s Party (CHP) urges President Tayyip Erdoğan’s Justice and Development Party (AKP) government for an alternative Syria policy through an international conference in Istanbul on September 28. Asking Erdoğan to abandon his policy of no-contact with Syria’s Bashar al-Assad, CHP leader Kemal Kılıçdaroğlu says the conference has been planned as a “humble contribution” to the peace efforts in the framework of Geneva and Astana processes.
Erdoğan and Kılıçdaroğlu have different stances about the Syrian civil war since it has started in 2011. For example Kılıçdaroğlu has been criticizing Erdoğan for taking parts and providing arms to some jihadist factions in the civil war and letting the outlawed Kurdistan Workers’ Party (PKK) threat grow, since they are now collaborating with the U.S. army in Syria. He also criticizes the President’s refugee policy; for mishandling the problem. According to President Erdoğan there are currently 3.6 million Syrian refugees in Turkey and some 350 thousand of them have already returned to their homes in neighbouring enclaves in Syria under the control of the Turkish army as a result of Russian cooperation. The handling of refugees is important in Turkey’s relations with the European Union (EU) because the EU countries do not want to receive even fractions of that number.

Syria discrepancies between AKP and CHP

CHP has also reservations on the government’s negotiations with the U.S. over the formation of a “Safe Zone” in Syria territory against the PKK attacks. Ünal Çeviköz, a retired Turkish diplomat and currently a Deputy Chairman for the CHP told Şirin Payzın on T24 broadcast on September 27 that those talks without the consent of Damascus could be a recipe to “divide” Syria, thus against Turkish interests.
Erdoğan on the other hand has been following an “Assad must go first” policy up until recently; being the main justification for supporting the Free Syrian Army (FSA) “armed opposition”. But in the last round of Astana Process talks between Erdoğan, Russian President Vladimir Putin and Iranian President Hassan Rouhani in Ankara on September 16, Erdoğan signalled that, his policy so far was coming to an end. Putin thanked Erdoğan for agreeing on the last remaining name completing a committee to write the constitution draft of the “New Syria”, which might mean that Turkey would gradually decrease its support to “armed opposition” and focus more on Geneva. That also means Turkey could settle with Assad’s position up until free elections in Syria, if that ever happens.
The CHP conference could be considered as a domestic support to the international efforts for Syria, urging Erdoğan to take a rather moderate stance and do not rule out contacts with Damascus.

Polarization takes over foreign policy issues, too

But the government does not seem very happy because of this conference. There are press reports that some hidden obstructions are taking part to block the CHP from having high profile foreign participation, particularly from Syria. Muharrem Sarıkaya, a seasoned political journalist wrote in his column in Habertürk on September 27 that, following press reports about EU’s Ankara representative Christian Berger’s participation in the Conference, it was told to CHP that his program was changed and he had to travel out of Turkey. EU will be represented by a lower rank diplomat. Sarıkaya also wrote that the government refused to issue a visa to Khalaf al-Maftah, an adviser to Assad who had otherwise agreed to attend the Istanbul conference. (Yet, in both cases change of Conference day from the original September 17 to 25 might also be a factor.) (*) Wael al-Malasi, a leader for Christian communities of Syria is expected to be at the Conference, as well as representatives of Turkoman communities in Syria.
Some other opposition parties are also sending representatives to the CHP-led conference. Those include the centre-left CHP’s election ally, the centre-right Good Party (GP), the Kurdish problem-focused Peoples’ Democratic Party (HDP) and the religious-conservative Felicity Party (SP), whereas AKP and Erdoğan’s election ally Devlet Bahçeli’s nationalist Movement Party (MHP) are not expected to take part in it. That shows that polarization in Turkish politics have started to take over foreign policy issues as Syria issue in particular has worn up Turkish public opinion in the last eight years.

(*) Updated on September 28 at 08.16.

Bilmiyoruz. Aslında Erdoğan-Trump görüşmesi olup olmadığını da henüz bilmiyoruz. Haklısınız, Cumhurbaşkanı Erdoğan geçen hafta, ABD Başkanına Rusya’nın S-400’leri yanında Amerikan Patriot füzeleri de alabileceğimizi, bu konuyu kendisiyle New York’ta konuşacağını söylemişti. Ancak şu ana dek tek bildiğimiz, her iki liderin de BM zirvesi için 5 gün boyunca New York’ta bulundukları süre boyunca, 22 Eylül’de telefonla konuştukları. Şu ana dek kamuoyuna yansıyan birlikte tek görüntüleri de Trump çiftinin BM zirvesi için orada olan liderlerin eşleriyle çektirdiği hatıra fotoğrafı.
O telefon görüşmesinin hemen öncesinde Trump’ın, adeta “Bir şey çıkacaksa görüşelim” nabzı yoklamak amacıyla Erdoğan’ın kaldığı Peninsula Oteline gönderdiği senatör Lindsey Graham ile –Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun da katıldığı- 40 dakikalık görüşme vardı. Telefonda ya da o görüşmede aramızdaki “stratejik bağların” ve derin sorunların konuşulup konuşulmadığını da bilemiyoruz. Çünkü bir şey söylenmedi. Bu sürelerin, F-35’lere S-400’ler nedeniyle el konulması, Patriot alımı, Suriye’de Güvenli Bölge ve PKK ile işbirliği, Fethullah Gülen’in iadesi, Türkiye’nin İran/Rusya yaptırımlardan muaf tutulması ve Trump’ın Japonya’da Erdoğan’a gösterdiği ticaret hacmini (beşe katlayarak) 100 milyar dolara çıkarma hedefini konuşmaya yeteceğini söylemek zor. Belki de bu nedenle ismini vermeyen devlet görevlilerimiz iki lider arasında –İngilizcesiyle “pull-aside” yani “kenara çekme” yöntemiyle ayaküstü görüşme yapılmış olabileceğini söylemişler geziyi izlediklerini New York sokaklarının keyfini çıkarırken çekilmiş instagram karelerinden anladığımız gazeteci kadrosuna. Bir açıklama olursa, öğreniriz biz de.
Erdoğan’ın Trump ile iki konuşma ihtimali daha vardı. Birincisi, 24 Eylül’de BM Genel Sekreterinin verdiği resmi yemek idi. Erdoğan’a Trump ile aynı masada yer verilmişti. Burada bir “pull-aside”, ya da masadan kalkarak ayaküstü bir kenarda konuşma ihtimali vardı. Ancak Erdoğan o masada Mısır’ın darbeyle işbaşına gelmiş lideri Abdel Fettah Sisi’ye de yer verildiğini görünce protesto edip katılmadı.

Trump, Erdoğan ile görüşmeden neden söz etmedi?

İkincisi de 25 Eylül’de Türkiye-ABD İş Konseyi (TAİK) Başkanı Mehmet Ali Yalçındağ’ın 100 milyar dolar ticaret hedefine ulaşmak için yol haritasının açıklanacağı yemekti. Sadece diplomatlar değil, iş dünyası da seferber olmuş, demokratların Kongre’de azil sürecini başlattığı gün Trump’ın 2020 seçim kampanyası için bağış yemeğine gitmeden önce, Cipriani lokantasına uğrayarak, lokantanın özel bir odasında Erdoğan ile görüşmesine, sonra da birlikte davetlilere görünüp birkaç cümle olsun etmesine çalışıyorlardı. Bildiğimiz kadarıyla o da olmadı. Hatta BM daimi Temsilcisi yapmak istediği kızı Ivanka Trump Kushner veya Orta Doğu Özel temsilcisi yaptığı damadı Jared Kushner’i getirme temasları da sonuçsuz kaldı. New York’a taşınan Türk iş dünyası temsilcileri, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konuşmasını, daha on gün önce İstanbul’da buluştukları ABD Ticaret Bakanı Wilbur Ross’un bir konuşmasını ve Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın “Her şey çok güzel olacak, hatta olmaya başladı” mealindeki konuşmasını alkışladılar.
Öte yandan Trump’ın diğer liderlerle temaslarını anlattığı basın toplantısını televizyondan izledim; baştan sona izledim. İkili, ya da heyetler arası görüşme yaptığı ülkeleri tek tek saydı. Öncelikle –tam da o basın toplantısının başlamasından yedi dakika sonra Demokratların Kongre’de başlattığı Başkanlıktan azil sürecinin konusu olan Ukrayna Cumhurbaşkanından uzun uzun söz etti. Sonra saydıkları arasında İngiltere, Japonya, Pakistan, Hindistan, (ikinci uzun atfı, ülkesine kabul edeceği Amerikan askerlerinin bakımını da üstlenmesiyle alan) Polonya, Singapur, Meksika, El Salvador, Guatemala ve Honduras vardı. Tek tek isim vermeden, Orta Doğu’daki stratejik müttefiklerimiz diyerek İran’ın tehdidi altında olduğunu söylediği Arap ülkelerinden bahsetti; Mısır ve (Veliaht Prens Muhammed bin Salman’ın Cemal Kaşıkçı cinayetindeki “Bütün sorumluluğu üstlendiği”) Suudi Arabistan biliniyor en azından. Kendi iç sorunlarıyla boğuştuğu için New York’a gelmekten vazgeçen ve her istediğinde zaten Trump’la görüşen İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu olsaydı, onunla görüşme de vardı programında. Ancak Türkiye’nin adını saymadı Trump.
Erdoğan’ın BM Genel Kuruluna hitabında Filistin nedeniyle İsrail’i, Keşmir nedeniyle Hindistan’ı kınaması öne çıktı. Kendisinden önce sıra Trump’ın olduğu için belli bir kalabalık vardı salonda, en azından konuşmanın başlarında, TV yayınından izlediğim kadarıyla.

Bütün yumurtaları Trump sepetine koyduk ama…

Trump’ın konuşması Çin, İran, Venezuela’yı baskı altına almak üzerine kuruluydu. Ama uluslararası medya nedense o konuşma sırasında, tam da Trump ticaret savaşlarından bahsederken, Ticaret Bakanı Wilbur Ross’un, Başkan Yardımcısı Mike Pence’in yanında uyukladığı görüntülerini daha çok kullandı.
Ama Ross’un TAİK yemeğinde konuşması yine de Erdoğan’ın New York seferinde ABD yönetimiyle kurulan en üst düzey temas olarak önemliydi; izleyenler, “Türkiye konusuna çok hâkimdi” dediler.
Şimdi şunu da diyebilirsiniz: Trump, Erdoğan ile görüşmemişse, onun kaybıdır, zaten azil süreci başladı, belki de gidici. Belki de haklısınızdır. Ama benim bu konuyla ilgim daha çok Erdoğan’ın ABD ile ilişkilerdeki bütün yumurtaları Trump sepetine koyması nedeniyle. Kongre sepeti devirirse bütün yumurtalar gider. Ama deviremese bile kendi derdindeki Trump sizin derdinizle ne kadar ilgilenir? O ayrı konu işte.
Neyse, Erdoğan’ın ekibi Trump ile görüşme olup olmadığını, olduysa nelerin görüşüldüğünü açıkladığı zaman öğreniriz. Zaten dönüş uçağındaki önemli açıklamalardan da alınan başarılı sonuçları okuyacağımıza göre, resim tamamlanır.
Bir son not: Bu gezinin en ince ayrıntılarından birisi, bir süredir Kanada ve ABD’de temaslarda bulunup New York’ta Erdoğan’ın heyetine katılan Binali Yıldırım’ın, Erdoğan’ın New York’taki Yahudi cemaatinden bir grupla yaptığı toplantıda heyet üyesi olarak yer almasıydı. Aklıma en son İstanbul belediyesi seçimlerini kaybeden önceki başbakan ve Meclis başkanlarımızdan Yıldırım’ın Erdoğan tarafından Cumhurbaşkanı Yardımcısı olarak atanacağı tahminleri geldi. O da ilginçti.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan 24 Eylül’de New York’ta BM Genel Kurulunun resmi yemeğine katılmayı, liderler masasında Mısır’da darbe ile iş başına gelen Abdel Fettah Sisi’nin de oturduğunu görünce reddetti; üstelik (alfabetik sıraya göre) ABD Başkanı Donald Trump’ın yakınında oturma ihtimaline rağmen. Aynı gün Türkiye’de CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, ordu içinden “rahatsız edici duyumlar” aldığını söyleyerek, hükümete 15 Temmuz’dan ders çıkarıp orduyu günlük siyasetten uzak tutma çağrısı yapıyordu.
Kılıçdaroğlu, sadece ordudaki emir-komuta zincirinin bozulması (yani 15 Temmuz’da Fethullahçılar örneğinde gördüğümüz gibi cuntalaşma) tehlikesine değil, ordunun AK Parti “parti-devletinin” bir parçası haline getirilmesi tehlikesine de dikkat çekiyordu. İktidarların asker korkusu çok partili döneme de Cumhuriyet rejimine de özgü değil; Osmanlı sultanlarının, sadrazamların yeniçeri ayaklanmalarıyla makamlarından, hatta canlarından olduğu bir siyasi sabıkamız var maalesef.
Başından üç askeri darbe, pek çok darbe girişimi geçmiş Cumhuriyetimizde ana muhalefet lideri ordu içinden rahatsız edici duyumlar olduğunu söylüyorsa onu sessizliğe boğmaya çalışmak yerine ciddiye almak zorundasınız. Kılıçdaroğlu’na göre ordu, demokrasinin gereği uyarınca siyasetin emrinde olmalıydı, ama iç işleyişi partizan tercihlere göre değil, liyakata göre belirlenmeliydi. Türk Silahlı Kuvvetleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi ordusu olarak kurulmuştu.

Meclis’in yetkileri neden kısıtlandı?

Ama Meclis artık aynı Meclis değil. Aynı 24 Eylül günü Habertürk yayınına çıkan İYİ Parti lideri Meral Akşener de bu soruna dikkat çekiyor, bir an önce güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçilmesini istiyordu. Cumhurbaşkanlığı sistemi işlemiyordu ve eski sisteme dönülmesi yerine yarı-başkanlık sistemine geçiş düşünülebilirdi. AK Parti’den ayrılarak yeni parti kurma hazırlığındaki Ali Babacan’ın da benzeri düşüncede olduğu biliniyor.
Çünkü Meclis artık eski Meclis değil. 2018 halkoylamasında MHP lideri Devlet Bahçeli’nin –daha sonra Erdoğan’ı yüzde 50 artı 1 ölçüsüyle adeta kendisine zincirleyen desteği olmaksızın geçilemeyecek olan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, Meclis’in pek çok yetkisini kısıtladı. Örneğin devlet yönetiminde yasalardan çok Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin etili olduğu bir dönem başladı; o kararnamelerle devletin daha iyi işleyip işlemediği ayrı bir soru ama.
Bahçeli 7 Haziran 2015 seçimleri ardından sadece HDP’nin MHP’yi geçtiği gerçeğini değil, çatırdayan MHP’nin artık yüzde 10 barajı ile Meclis’e girmekte zorlanacağını görecek siyasi deneyime sahipti. O seçimle 2002’den beri ilk defa Meclis çoğunluğunu kaybeden Erdoğan, MHP desteğine sarılıp 1 Kasım’da seçim yenilemişti. Bütün ülke 15 Temmuz 2016 travmasını yaşamışken, asıl hedef olan Erdoğan’ın iktidarını Meclis’in güvenoyu tehdidi altında hissetmeyeceği, bütün yürütme yetkisini kendi elinde toplayacağı, denge ve denetleme aygıtlarını işlevsiz hale getiren mevcut sisteme Bahçeli’nin desteğiyle geçildi. Bedeli, MHP’nin artık seçim kazanmak zorunda kalmadan gizli koalisyon ortaklığı oldu.

Şimdi de seçim korkusu mu?

Erdoğan-Bahçeli ittifakının 2019 yerel seçimlerinde aldığı yenilgi bir başka dönüm noktası oldu. Cumhur İttifakı İstanbul’da CHP-İYİ Millet ittifakının adayı Ekrem İmamoğlu’nun 13 bin oy farkla kazanmasını kabul etmeyerek seçim tekrarı isteyince, 23 Haziran’da 800 bin oy farkla ağır hasar aldı. Bu hasar AK Partideki huzursuzluğu artırdı; Erdoğan’ın “Ben zaten onları istemiyordum” mealindeki tutumunun kendi tabanını ne kadar ikna ettiği dahi tartışmaya açık bir konu.
Yani, 2015’te işe yaradığı düşünülen seçim tekrarı 2019’da işe yaramaz hale geldi. Dahası, bir yerel seçimi, kendi iktidarının sınandığı uluslararası bir hadiseye dönüştüren de Erdoğan’ın kendisi oldu. Şimdiye dek her fırsatta sandığa başvuran, muhalefeti sandıkla sıkıştıran AK Parti iktidarının yerini, her sandık dendiğinde “Erken seçim yok” diyen bir AK Parti-MHP iktidar bloku aldı.
Tek başına AK Parti iktidarı ne Meclis, ne seçim korkusu yaşayan, “Seçimle gelen, seçimle gider” diyebilen, güçlü bir görünüm sergiliyordu; MHP destekli AK Parti iktidarı Meclis’ten ve seçimden çekinen bir izlenim veriyor.

“İktidara mahkûmuz” sendromu

Erdoğan’ı zorlayan iki konu daha var. Birisi ekonominin durumu, hayat pahalılığı, işsizlik, durgunluk… Diğeri de iç içe geçmiş güvenlik ve dış politika sorunları: Hükümetin Suriye siyaseti PKK ile mücadeleyi, bundan 20 yıl önce Abdullah Öcalan’ın yakalanmasına yardımcı olan ABD ile en derin çelişki haline getirdi. Dış politikada Suriye nedeniyle ABD ile Rusya arasında sıkışıp kalmış bir izlenim veriliyor. Avrupa Birliği (AB) ile ilişkilerde ilerleme sağlayacağı umulan Adalet Reformu, Meclis’e sunulduğu şekliyle yargıyı ve çoğulcu demokrasiyi kısa vadede güçlendirici özellikler içermiyor.
İktidarı sarmalına kapılmak, zamanında Turgut Özal’ın söylediği gibi kendisini “İktidara mahkûm” olarak tanımlamak, ağır bir yanılsamadır. İktidar her rejimde var ama muhalefetin seçimle iş başına gelme ihtimali yalnızca demokrasilerde bulunuyor. Muhalefetin iktidara gelmesini önlemek için kuralları sürekli kendi lehinize olacağını düşündüğünüz şekilde değiştirmeye bir kere başladığınızda, hukuk devletinden uzaklaşmaya da başlıyorsunuz. İşte gücü yetenin kural değiştirme yetkisini gasp edebileceğini düşündüğü ortam böyle güç kazanmaya başlıyor.

İktidar sarmalına kapılma tehlikesi

15 Temmuz darbe girişimi öncesinde devlet içindeki yasa dışı Fethullah Gülen örgütlenmesinin bu zeminin oluştuğuna inandığı anlaşılıyor. Neyse ki yanıldılar ve kalkışma halkın ve ordunun büyük çoğunluğunun sayesinde bastırıldı. Evet, demokrasiyi savunmada ordunun çoğunluğu asli rol oynamıştır. Bu bir fırsattır; bu fırsatı orduyu, parti-devletin bir parçası haline getirme eleştirilerine maruz bırakmadan kullanmakta fayda var. Çare daha az değil, daha fazla demokraside görülmeli.
İktidarı kaybetmemek için demokratik imkânları daraltmak çabası, iktidar sarmalına kapılma tehlikesini getirir: hiçbir dönem, hiçbir ülkede, hiçbir rejimde ona kalkışanlara da, o ülkeye de, halkına da fayda getirmemiştir. Tarih, ondan ders almayanlar için tekrardan ibarettir.

CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, Türk Silahlı Kuvvetlerinin durumuna ilişkin rahatsız edici duyumlar ve ordudaki emir-komuta zincirini bozacak gelişmeler olduğunu öne sürdü. 15 Temmuz darbe girişimine yol açan FETÖ olayından ders alınmadığını, hataların “bilerek tekrarlandığını” öne süren Kılıçdaroğlu, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın AK Parti hükümetine orduyu günlük siyasetin dışında tutma çağrısı yaptı.
Kılıçdaroğlu’nun YetkinReport’a yaptığı açıklamalar şöyle:
“Ordunun durumuna ilişkin rahatsız edici duyumlar var; hükümetin parti devleti kurma gayretinde sıranın ordunun partileştirilmesine mi geldiği endişesi var. Burada ordunun siyasi otoritenin emrinde olması gereğinden söz etmiyorum, demokrasilerde öyle olacak. Ben ordunun içine günlük sıcak siyasetin sokulmasından ve artık atama ve terfilerde de liyakat yerine parti tercihleri kullanılmasından söz ediyorum. Bu söylemlerden rahatsızlık duyuyorum”

Siyasi yargının örneği Selahattin Demirtaş

“Ben 15 Temmuz’dan sonra Yenikapı mitinginde şunu söylemiştim: “Camiye, kışlaya, adliyeye siyaseti sokmayalım. Camiye sokarsak toplumu böleriz. Adliyeye sokarsak adaleti bulamayız. Kışlaya sokarsak darbeyi önleyemeyiz.” Camiye siyaset soktular, seçim sürecinde yaşadık. Adliyeye siyaset soktular. Partili avukatları yargıç ya da savcı olarak atadılar. O kadar ki yargıya doğrudan talimat verilir noktaya gelindi. Bunun en tipik örneği Selahattin Demirtaş’tır. Son Yüksek Askeri Şura kararlarından, emeklilik, atama ve terfilerden ve istifalardan görüyoruz ki, şimdi orduya da siyaseti sokmaya başladılar.”

Komutan terfilerinde AK Partili akraba iddiası

“Komutan terfilerinde liyakatten çok siyasal sadakate yani AKP’den bulunan tanıdıklara, akrabalık bağlarına göre atamalar yapıldı. [“Örnek verebilir misiniz?” sorusu üzerine] Ordu daha fazla yıpranmasın diye isim vermiyorum ama maalesef durum iç açıcı değil; isteyen araştırıp kendisi de görebilir. Bir süre sonra orduda terfi etmek isteyen her askerin siyasetçi peşinde koşmasından endişe ediyorum. Bu durum ordudaki emir-komuta zincirini bozar. Terfisini falanca siyasinin etkisiyle alan bir subay, ya da astsubay artık komutanını dinlemez hale gelebilir. FETÖ olayında bunlar yaşandı… Yaşandı ama ders alınmıyor. Hatalar bilinerek tekrarlanıyor.”

15 Temmuz’a direnenler, Balyoz mağdurları…

“Dahası, 15 Temmuz’dan sonra FETÖ’cülerin tasfiye edildiği söylendi, ama şimdi 15 Temmuz’a direnen, Fethullahçıların Ergenekon, Balyoz ve benzeri kumpaslarla mağdur edilmiş subaylar çeşitli bahanelerle tasfiye ediliyor. Yerine parti referansı olanlar, tanıdığı, akrabası olanlar getiriliyor. Zamanında FETÖ’cü yapının yaptığını şimdi AKP yapıyor.”
“Bizim ordumuz Orta Doğunun, bölgesinin en güçlü ordusu. Ama maalesef orduya sıcak siyaset girerse düşmanlarımızın yapmadığını bizler yapacağız… İktidara şunu söylemek istiyorum: orduyu günlük siyasetten uzak tutun, günlük siyaseti ve parti etkisini ordudan uzak tutun. Ordumuz bölgenin en güçlü ordusu olarak partinin değil, Anayasal demokrasinin emrinde kalmaya devam etsin. Anayasal demokrasinin kalbi de şüphesiz Türkiye Büyük Millet Meclisidir.”

Kılıçdaroğlu’nun uyarısının anlamı

CHP liderinin Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın AK Parti hükümetine “orduyu günlük siyasetten uzak tutma” çağrısı ilginç bir zamanda yapılıyor. Bir yandan Yüksek Askeri Şura’da kamuoyunda tartışılan atama ve terfilerin yapıldığı, bunu bazı istifaların izlediği, diğer yandan Türk Silahlı Kuvvetlerinin Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar koordinasyonunda tarihinin önemli yapısal dönüşümlerinden birine hazırlandığı haberlerinin alındığı bir zaman. Kılıçdaroğlu’na sözlerinin ordu içindeki yeniden yapılanmayla da ilgili olup olmadığını sorduğumda “Hayır”, yanıtını aldım.
CHP lideri, her modern ordunun çağın gerekleri çerçevesinde yeniden yapılanabileceğini, bunun ordunun ihtiyaçları ve siyasi irade ile yapılabileceğini, söylediklerinin bunun dışında olduğunu vurguladı. Kılıçdaroğlu, hükümete çağrısının özel olarak orduyu “günlük siyasetin” ve “parti devleti özleminin” bir parçası haline getirme tehlikesine dikkat çekmek istediğini söyledi.
Meclis’in yeni yasama yılına başlamasına az süre kala CHP liderinin bu sözleri tartışılmaya aday.

Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’ün 18 Eylül’de “Düne kadar FETÖ’cülerle aynı maklubeye kaşık sallayanlar, çıkıp bize FETÖ ile mücadele dersi veremezler” demesi AK Parti bünyesinde yeni bir Fethullahçılık tartışmasını başlattı.
Bakanın söz ettiği “maklube” yemeği doğrudan Gülen cemaatiyle bağlantılı bir anahtar kelime idi. Cemaat evlerinde öğrencilerin, genellikle yer sofralarında ortaya konan ve pilav üzerine et, ya da ne bulunursa onun konduğu bir Arap yemeği olan maklubeye topluca “kaşık sallamasına” atıfta bulunuyordu Gül. Ve bu sözleri de aslında bir gün önce 17 Eylül’de Sabah yazarı Dilek Güngör’ün “Yargıda tehlikenin farkında mısınız?” yazısına tepki olarak söylemişti. Güngör “hassas kaynaklardan aldığım bilgilere göre” diye kaynak gösterdiği yazıda, Fethullahçıların gizli haberleşme sistemi ByLock kullandığı saptanan bazı isimler yargıda kilit yerlere getirildiğini yazıyor ve “Hani Adalet Bakanı Abdülhamit gül ‘Yargıyı FETÖ’cülerden temizledik’ demişti…” diye bitiriyordu.
Bir süredir siyaset ve sermaye çevrelerinin Güngör’ü Hazine ve Maliye bakanı Berat Albayrak’ın söylemek isteyip de söyleyemediklerini öğrenmek için okuduğu biliniyordu. O nedenle Adalet Bakanı Gül’ün sözleri ilk aşamada Gül’ün, Albayrak’ın Cemaat okullarından mezun oluşuna bir gönderme olarak algılandı. Oysa biraz derine inince iş renk değiştiriyordu.

Yargıtay ve Danıştay atamaları ve MHP etkisi

Güngör’ün yazısının yer aldığı gün Sabah’ta iki haber daha yer alıyordu. Biri, zaten diğer kaynaklarda da yer alıyordu; başkanlığını Adalet bakanının yaptığı Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK), Yargıtay’a 8, Danıştay’a 3 yeni üye daha atamıştı. Bu haberin Sabah internet sitesinde yayınlanma saati 11.32 idi. Sabah internet sitesi beş saat kadar sonra, 16:16’da yayınladığı bir haberde ise yeni atanan isimlerden Hatay Ağır Ceza Hâkimi Ahmet Turan Oral’ın, daha önce bir ByLock sanığının iddianamesini Bakanlar Kurulu ve BM kararlarına göre FETÖ diye bir terör örgütü bulunmadığı gerekçesiyle geri çevirmiş olduğu hatırlatılıyor ve atamanın tepki topladığı yazılıyordu. Gerçi haberde kimin bu atamaya ne tepki verdiği yoktu ama Sabah haber merkezi belli ki liste üzerinde titiz bir inceleme yapmıştı. Buradan Dilek Güngör’ün yazısının da bu saatler, ya da bunu takip eden saatlerde yazılmış olduğu sonucuna da varabiliriz.
Peki, Hâkim Oral’ın ne özelliği var da Sabah haberinde özel olarak anılıyor? Yargı kaynaklarına göre, Oral ülkücü eğilimde olduğu, yeni atamalar arasında bu eğilimde başka isimler de bulunduğu iddia ediliyor. Son atamalardan bir süre önce Ankara kulislerinde bir başka atama listesinin söz konusu olduğu konuşuluyordu. Ancak şimdi, HSK üyelerine bu listenin mutlaka kabulü doğrultusunda baskılar gelmeye başlayınca Gül’ün Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a çıktığı, onun da bu duruma tepki göstererek Gül’e bildiği gibi bir liste hazırlaması talimatı verdiği konuşuluyor. Sabah’ın tepkisine yol açan liste işte bu –gerçekleşen- ikinci liste.
Bu arada Abdülhamit Gül’e yapılan eleştiriye karşı en sert cevap, ilginçtir ki AK Parti’den değil, MHP’den geldi. MHP Gaziantep Milletvekili Sermet Atay, 19 Eylül’de Yeni Akit’te yayınlanan demecinde, “Gül’ü kimselere yedirmeyiz” dedi; “FETÖ ile mücadelenize şahidiz. Haklı davanızda yanında olacağız” diye de ekledi. Abdülhamit Gül, 24 Haziran 2018 seçimleri öncesindeki görüşmelerde AK Parti ile MHP arasındaki ittifakın (MHP’li Celal adan ile birlikte) mimarlarından olarak biliniyor.
MHP lideri Devlet Bahçeli de geçen hafta, adeta koalisyon ortağı üslubuyla “Kabine değişikliğini uygun bulmuyorum” demişti. Bahçeli, HDP’li Diyarbakır, Mardin ve Van belediye başkanlarının görevden alınması ardından İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’yu telefonla aramış, TRT haberine göre, “Hükümete ve size desteğimiz tamdır” demişti. Böylece Gül, Soylu’nun ardından MHP lideri Bahçeli’nin ismen desteğini almış ikinci bakan oluyor. Bu gelişmeler tamda AK Parti bünyesinde MHP ile ittifakın yerel seçimdeki oy kaybından kısmen sorumlu olduğu tartışmalarının alevlendiği bir sırada yaşanıyor.

Fettah Tamince bağlantısı da var mı?

Adalet Bakanı Gül’ün, Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak’ın kardeşi Serhat Albayrak’ın yönetiminde bulunduğu Sabah gazetesine tepki gösterdiği 18 Eylül günkü gazetelerde, Bakanlığın işlemlerine dair ilginç bir haber daha yer alıyordu. Buna göre Adalet Bakanlığı, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına başvurarak, Antalya 3’üncü Sulh Ceza Mahkemesinin iş insanı Fettah Tamince hakkında bir yıl kadar önce verdiği takipsizlik kararını, Ceza İşleri Genel Müdürlüğünün raporu doğrultusunda “kanun yararına” bozulmasını istemişti. Yani Tamince aleyhine yeniden bir “FETÖ soruşturması” açılması söz konusuydu. Tamince’nin Mütevelli Heyetinde bulunduğu Antalya Üniversitesine bağışlanan 24 milyon liranın nereye harcandığı üzerine başlatılan soruşturmanın, cemaat baskısıyla emekliye ayrıldığı öne sürülen emekli hâkim Osman Kaçmaz’ın şikâyetiyle başlatılmış olması, Adalet Bakanlığının itirazına ayrı bir boyut katıyor.
Gülen Cemaati paralelinde yayın yapan Zaman gazetesinin yüzde 10 ortağı olarak bilinen, Cemaatin iş örgütü TUSKON ve bazı vakıflarında görev almış olan Tamince aleyhine şimdiye dek “terör örgütüne yardımcı olmak” suçlamasıyla 4 dava açılmış, bunlardan birinde beraat, bu sonuncusu dâhil olmak üzere 3’ünde de takipsizlik kararı verilmişti. Adalet Bakanlığının itiraz ettiği takipsizlik kararı davasında, Tamince’yi Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Avukatlarından Ahmet Kürşat Köhle savunmuştu.
CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu sık sık, bir zamanlar cemaatin en gözde destekçilerinden olan Tamince’nin 17-25 Aralık 2013, hatta 15 Temmuz 2016 darbe girişiminden sonra dahi Cemaat kurumlarıyla ilişkisi bulunduğu halde hâlâ Erdoğan’ın çevresinde bulunmasını, “FETÖ’nün siyasi ayağının” AK Parti’de olmasının kanıtı olarak öne sürüyor.
Tamince, 2004 yılında Hürriyet’ten Yener Süsoy’a verdiği mülakatta, Gülen’den “İdolüm, Misyonunu sonuna kadar destekliyorum” sözleriyle, Erdoğan’dan ise “Adamıyım. Tanıyınca âşık oldum” sözleriyle bahsetmişti. AK Parti hükümeti ile Cemaatin arasının iyi olduğu dönemlerde Tamince’nin özellikle turizm yatırımlarında yıldızı parlamış, örneğin –o dönem- Başbakan Erdoğan, “kardeşim” diye hitap ettiği Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ı, ailesiyle beraber Tamince’nin Bodrum Rixos otelinde ağırlamıştı. Erdoğan son olarak 25 Ağustos’ta Fettah Tamince’yi Turzim Geliştirme Ajansı Yönetim Kurulu üyeliğine atamıştı. Tamince’nin sahibi olduğu Sembol İnşaat son olarak bu yılın başında İstanbul, Taksim’deki Atatürk Kültür merkezi inşaatını üstlenmiş ancak Erdoğan’ın 20 ayda tamamlanma süresi biçtiği inşaat çalışmalarının “ödenek yok” gerekçesiyle ilerlememesinin Erdoğan’ı rahatsız ettiği konuşuluyordu.
Yerel seçimlerden, yeni parti girişimleri
Ankara kulislerinde, geçmişte Gülen cemaatinde yer alıp da pişmanlık göstererek ceza görmeden sisteme dönmek, o vesileyle elde ettikleri kazancı da çeşitli yollarla sisteme iade etmek isteyen iş insanları arasında model ve köprü olarak görüldüğü bir süredir iddia ediliyordu.
AK Parti bünyesinde yerel seçim yenilgileri ve bir yandan Ahmet Davutoğlu, diğer yandan Ali Babacan’ın yeni parti girişimleri ile su yüzüne çıkan rahatsızlık, “maklube” tartışmasıyla içine yargıdaki atamaları ve hükümet tasarrufları üzerinde MHP etkisini de içine alarak genişliyor.
Bu gelişmeler bir yandan Erdoğan’ın “AK Partiyi yeni baştan kurma” projesiyle örtüşüyor, diğer yandan ise tabanda belli bir erimeye yol açıyor; milletvekili istifaları ardından toplu örgüt istifaları da gözleniyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD ile S-400/F-35 konularında, PKK üzerine ve (şu aralar pek sözü edilmez olsa da) Gülen’in iadesi üzerine yaşanan gerilim ve ekonominin düzeltilmesi çabalarının yanı sıra, saflarındaki bu tür çatlaklarla da uğraşmak durumunda.