Spotify olayı: Aşı karşıtlığı, fikir özgürlüğü müdür?

Türkiye’nin gündemi çok yoğun, belki pek çoğunuzun takip etmeye fırsatı olmadı ama yurtdışında fikir ve fikri yayma özgürlüğü konusunda muazzam tartışmalar yaşanıyor. Internet’te Neil Young ve Spotify kelimelerini aratırsanız konunun ne kadar dallanıp budaklandığını rahatlıkla görebilirsiniz. Normalde en önemli konular bile birkaç gün içinde unutulurken internet alemi yaklaşık bir haftadır konuyu hararetle tartışıyor. Bence de çok iyi yapıyorlar zira bu üzerinde uzun uzun konuşulması gereken bir konu.

Neil Young Aşı Karşıtlarına Karşı

Tartışmaların fitili, ünlü müzisyen Neil Young’ın menajerlerine komedyen ve yorumcu Joe Rogan’ın podcast’inin yayınlandığı Spotify platformundan tüm eserlerinin kaldırılmasını istediği ve “ya ona ya da bana yer verebilirler, ikimiz aynı yerde olamayız” dediği bir mektup göndermesi ile ateşlendi.

Bunun temel sebebi Neil Young’ın Joe Rogan’ın aşı karşıtı fikirlerinin kendisinin de olduğu bir platform tarafından yaygınlaştırılmasını istememesi. Young yazdığı mektupta Spotify aşı karşıtı yalanlara bir platform sağlıyor ve bunlara inanan insanların ölümünden sorumlu diyor. Burada ufak bir parantez açarak Young’ın 5 yaşında iken çocuk felcine yakalanarak uzun süre hastanede mücadele ettiğini ve sonrasında çocuk felci aşısının etkilerini gördüğünü, bu sebeple de sıkı bir aşı destekleyicisi olduğu notunu da düşelim.

Young bu kararı, Ocak ayında 270 halk sağlığı uzmanı, mikrobiyolji uzmanı ve konu hakkında uzman akademisyen, araştırmacı ve profesörün Spotify’a yönelik olarak yayınladıkları ortak kınama mektubunun herhangi bir sonuca ulaşmamasından sonra aldı. Bu mektupta uzmanlar Joe Rogan’ın podcastinde hatalı bilgiler ve çarpıtılmış istatistikler ile halkın kandırıldığını ve podcast yayınının durdurulmasını ya da bu bilgilerin hatalı olduğuna dair bir işaretleme yapılmasını istemişlerdi. Spotify, hiçbir şey yapmadı. Bu bildiriyi göz ardı etti.

Spotify Joe Rogan’dan vaz geçmem diyor

Peki Spotify’ın bu kadar sevdiği Joe Rogan kim diyecek olursanız, kendisi Amerika’da özellikle sağcı ve aşı karşıtı kesimde çok popüler olan bir komedyen, dövüş sporları yorumcusu ve yayıncı. “The Joe Rogan Experience” adlı podcast’i sadece Spotify’da yayınlanıyor ve her bölüm 11 Milyondan fazla kişi tarafından dinleniyor. Spotify’ın podcastin yayın hakları için 100 Milyon dolar civarında bir telif ödediği belirtiliyor.

Spotify hiç vakit kaybetmeden Neil Young’ın tüm eserlerinin kütüphanelerinden kaldırılacağını açıkladı. Eminim ki bu açıklamayı yaparken günümüzde aşırı popüler olan bir figürü kaybetmektense daha az sayıda kişinin dinlediği, aylık toplamda 6 milyon dinleme sayısına ulaşan ama artık zamanı geçmiş bir sanatçının şarkılarının kaldırılmasının kendilerine daha az zarar vereceğini düşündüler.

Fakat pek öyle olmadı.

Tepkiler çok sert oldu

26 Ocak’ta Neil Young’ın eserlerini kaldıracaklarını açıklamalarının ardından Spotify hisselerinin değeri düşmeye başladı ve bugün itibari ile haftalık değer kayıpları 4 milyar dolara ulaştı.

Bu düşüşte sosyal medyada Neil Young ile aynı fikirde olan kullanıcıların başlattığı #DeleteSpotify ve #CancelSpotify kampanyaları, Joni Mitchell, Nils Lofgren, Brene Brown’un da platformdan ayrılmaları ve Foo Fighters, Barry Manilow gibi isimlerin yanı sıra İngiliz Kraliyet ailesinden ayrılmasıyla gündemde olan Prens Henry ve eşi Megan Markle’ın da sırada oldukları duyumları da etkili oldu.

Spotify ve Joe Rogan’dan geri adım

Sonunda geçen Pazar günü Spotify CEO’su Daniel Ek, bir basın bildirisi yayınlayarak dezenformasyon, yalan bilgi ve benzeri konulardaki politikalarının yeterince şeffaf olmadığını itiraf etti ve bunu düzeltmek için çalıştıklarını söyleyerek finansal düşüşü frenlemeye ve durumu kontrol altına almaya çalıştı. Bu açıklamanın etkileri şu ana kadar sınırlı kaldı. Young ve destekçileri çok daha net bir aksiyon bekliyorlar.

Joe Rogan da 10 dakikalık bir Instagram videosu yayınlayarak konuya dahil oldu. Rogan, Young’ı çok takdir ettiğini ve çok sevdiğini belirterek kararından üzüntü duyduğunu söyledi. Amacının asla yalanları yaygınlaştırmak olmadığını ve Covid hakkında tek bir bakış açısını değil, farklı bakış açılarını duymaya devam etmek istediğini ama mesajını aldığı ve daha iyisini yapmak için ele aldığı konuları daha çok araştırarak, daha iyi bir program hazırlayacağını belirtti.

Yalancıya fikir özgürlüğü serbest olmalı mı?

Bundan sonra neler olacağını hep birlikte göreceğiz. Tüm bu olaylar elbette pek çok farklı soruyu gündeme taşıdı ve yazının başında değindiğim gibi daha uzun sürede bu konular tartışılacaktır. Öncelikle Spotify’in kendi kendine sadece çok dinlendiği ve para kazandırdığı için Joe Rogan’ın programındaki yalan bilgilere karşı bir aksiyon almaması, bu tutumunu 270 uzmanın uyarısına ve Neil Young’ın tavrına rağmen sürdürmesi ve geri adımı sadece para kaybedince atması bir kere daha sevdiğimiz markaların bile aslında neye daha çok değer verdiğini net bir şekilde gösterdi.

İkinci ve ana konu ise fikir özgürlüğünün nerede başlayıp bittiği hakkında. Hatta fikir özgürlüğünün bir sınırı var mı sorusunun yanıtının aranmasında.

Hiçbir bilimsel eğitimi olmayan biri sadece sağda solda duydukları ile başka bir insanın hayatını etkileyecek hatalı bir fikri yaygınlaştırma özgürlüğüne sahip olmalı mı? Herhangi bir azınlık hakkında atıp tutan bir kişinin söylediklerine fikir özgürlüğü demiyorsak, bilim insanlarını şeytanlaştırarak kendilerine inananları aşıdan uzaklaştıranların fikir özgürlüğü vardır diyebilir miyiz? Bir doktoru hastasının ölümünden sorumlu tutarken aşı olmadığı için ya da Türkiye’de çeşitli otlar, Amerika’da ise hayvanlar için üretilen çeşitli ürünleri kullanarak Covid’e karşı korunduklarını sanan ama yakalandıktan sonra ölen insanların sorumluluğunu kim üstlenecek? Yalancı olduğunu bildiğimiz ve kanıtlayabildiğimiz birinin fikir özgürlüğünden bahsedebilir miyiz?

Peki bilim insanları hep doğruyu mu söyler?

Bu sorunun karşısında duran soru ise; bilim insanlarının söylediklerinin, ilaç firmalarının anlattıklarının doğruluğunu nasıl daha şeffaf bir şekilde eğitimli, eğitimsiz herkesin denetimine açabiliriz? Bilim insanlarının yürüttüğü doğrulama mekanizmalarını eğitimsiz insanlara nasıl açabiliriz, ya da açmalı mıyız? Sosyal medyada yalanların doğrulardan yedi kat daha hızlı yayıldığının ispatlandığı bir çağda, doğruları insanlara nasıl ulaştırabiliriz?

Hep birlikte tartışmaya, herkesin fikrine saygı duyarak doğruyu bulmaya mecburuz.

Mecburuz çünkü şu an özellikle biyoteknoloji konusunda çağ atladığımız bir devirde yaşıyoruz. Bizi nelerin beklediğini bilemiyoruz ve yalan ile doğruyu ayırt edemediğimiz, yalanı daha çok kazandırdığı için desteklediğimiz sürece de geleceğimiz pek parlak değil.