Yapay zeka üzerine yazılan birçok yazının üzerine benim de katkım olmasını istedim. Konuyu özellikle dar bir alana, doğal dil işlemeye (natural language processing) ayırmak istedim.
Kısa bir bilgi vereyim, normalde bilgisayarlar bizim dilimizi anlayamazlar. Onların dili 1’ler ve 0’lardan oluşur. Ancak üniversitelerde başlayan ve özel sektörde devam eden çalışmalarla, bilgisayarların, bizim dilimizi matematiksel ve istatistiksel formüllerden geçirilerek yorumlayabilmeleri sözkonusu olmuştur. Apple’ın Siri’si veya Google’ın çeviricisi bu teknolojileri kullanarak oluşmuştur.
Örnek üzerinden gitmek daha kolay olur. Murat Yetkin’in Zaferden 98 yıl sonra yanıtını arayan kritik soru yazısından bir cümle alalım.
“30 Ağustos, kimilerimize göre işgal ordularının çökertildiği, bağımsızlık ve cumhuriyete giden kapıların açıldığı tarihtir. “
Doğal dil işleme bu cümleye aşağıdaki yöntemlerle yaklaşır.
1.Stopwords dediğimiz çok geçen noktalama işareti, bağlaç, soru işareti vs. kaldırılır.
“30 Ağustos kimilerimize göre işgal ordularının çökertildiği bağımsızlık cumhuriyete giden kapıların açıldığı tarihtir“
2. Kelimeler karşılaştırma kolaylığı için küçük harfe dönüştürülür.
“30 ağustos kimilerimize göre işgal ordularının çökertildiği bağımsızlık cumhuriyete giden kapıların açıldığı tarihtir“
3. Metin parçalara ayrılır.
“30”,”ağustos”,”kimilerimize”,”göre”,”işgal”,” ordularının”,”çökertildiği”,”bağımsızlık”, ”cumhuriyete”,”giden”,”kapıların”,” açıldığı”,”tarihtir“
4. Kelimeler köklerine indirilir.
“otuz”,”ağustos”,”kim”,”göre”,”işgal”,”ordu”,
”çökmek”,”bağ”,”cumhur”,”gitmek”,”kapı”,
”açık”,”tarih“
5. Bu kelimeler de rakamlara çevrilir, artık bilgisayar bizi anlamaya hazırdır. Her kelimeye bir rakam atanır. Yani otuz->1, ağustos->2 gibi. Bu şekilde bilgisayar benim söylediklerimi 1, 55, 75, 107 diye anlar ve ona göre şekil verir.
6. Bunun sonucunda anlamlandırma, duygu analizi gibi çeşitli yöntemler çalıştırılır.
Bu kadar ders yeter diye düşünüyorum. Şimdi işin eğlenceli tarafına geçelim.
Türkçe ile İmtihan (Test)
Bulut bilişimi duymuşsunuzdur. Birçok ülkede binlerce bilgisayarın bir araya geldiği veri merkezleri var. Bunların üzerinde çeşitli yazılımlar çalışıyor. İsterseniz bu yazılımları anlık, saatlik veya yıllık kiralayabiliyorsunuz. Bunların bilgisayar olarak çalışanları da var, program olarak da.
Geçenlerde bir bulut sitesinde Türkçe NLPye açık bir web sitesi keşfettim. Bu web sitesi Microsoft’a ait ve bir uygulamasını içeriyor, linkini paylaşıyorum.
https://azure.microsoft.com/tr-tr/services/cognitive-services/text-analytics/#features
Reklam olmasın diye diğer servis sağlayıcıların da sitelerini dolaştım ancak bulamadım. İletirlerse aynı sonuçları onlarda da denerim.
İşte test sonuçlarımız
Bu site girdiğiniz kelimelere veya cümleye göre duygu analizi içeriyor. Öncelikle bu sonuçlar tümüyle arkadaş ortamında bir konuşma ile başlamıştır, kesinlikle bir art niyet yoktur. Uyarayım.
“Karım” kelimesini denedik, sonuçlar aşağıda.
Yapay zeka uygulaması “karım” kelimesini nötr olarak değerlendirdi ki bence de mantıklı.
“Benim karım” kelimelerini denedik.
Sonuç biraz daha nötr çıktı, olumsuz azaldığı için buna da olur dedik. Halbuki bu kelime karım için çok anlamlı, yapay zeka ne bilsin.
Sonra yapay zekayı biraz denemeye karar verdik. “Benim güzel karım”
Sevgili hemcinslerim. Görüyor musunuz bir tek “güzel” kelimesi olayı ne hale getiriyor, yapay zeka bile ağladı. Lütfen bu kelimeyi bol bol kullanın. Hayatınız kolay geçer, siz de güzel yaşarsınız.
Bundan sonra olay sapıttı. Türküz ya, illa aklımız hinliğe çalışacak. Yeni cümle öbeğimiz “Benim şişman karım”
Şimdi gerçekleri açıklıyorum. Bu cümleyi kurup da hayatını tek parça olarak tamamlayabilen erkek sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Yapay zekayı yanılttık, hata verdirdik. Bu cümle nötr olamaz.
Sonra cinsiyetçi olmayalım istedik. “Kocam” kelimesini denedik.
Kadın kelimesinden {4a62a0b61d095f9fa64ff0aeb2e5f07472fcd403e64dbe9b2a0b309ae33c1dfd}4 daha nötrmüşüz.
“Benim kocam”ı denedik.
“Benim karım”dan {4a62a0b61d095f9fa64ff0aeb2e5f07472fcd403e64dbe9b2a0b309ae33c1dfd}7 daha nötrmüşüz. Bir sorunun varlığı konusunda endişe etmeye başladık.
“Benim yakışıklı kocam”ı denedik. Denk test yapmak istedik.
{4a62a0b61d095f9fa64ff0aeb2e5f07472fcd403e64dbe9b2a0b309ae33c1dfd}90 nötr. Eyvah eyvah. Şüphelenmeye başladık. Ya yapay zeka hatalı çalışıyor, ya da bizi dipten çözmüş olduğundan endişe ettik.
Bir daha denedik. “Benim cesur kocam”
Yine nötr, hatta olumsuzluk artmış. Yapay zeka hatalı, bundan kesin eminiz. Ya da biz hatalıyız.
…ve altın vuruşu yaptık. “Benim öküz kocam”
Bittik, öldük, halk içine çıkamayız artık. Yapay zeka bile bizi anlamış. Erkekler olarak duyarsızız. Bu kadar mı olur, biz dünyaya bunun için mi geldik. Cem Yılmaz bir oyununda, kadınlar dijital, erkekler analog diyordu. Bu kadar mı olur?
Ben bu mesleği bırakıyorum. Bir daha da sitenize girmem.
Sağlıcakla kalın.
