Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’a 2 Mayıs’ta çıktığı televizyon programında soruldu: 65 yaş üzeri ve 20 yaş altı vatandaşlar için sokağa çıkma yasağında bir gevşeme olabilir mi? Kalın “Pazartesi günü” dedi, “Cumhurbaşkanımızın bu konuda bazı güzel açıklamaları olabilir”. Bir soru daha geldi: “Ramazan Bayramı’nda (24-26 Mayıs) sokağa çıkma yasağı” olacak mıydı? Kalın buna da “İhtimal dahilinde” dedi ve ortalık hareketlendi.
Merak edilen yalnızca evlerinde oturmaktan artık sıkılan 65 yaş üstü ve 20 yaş altı vatandaşlara sokağa çıkma yasağının esnetilmesi değildi. Okullar açılacak mıydı örneğin? Açılacaksa, ne zaman açılacaktı. Ticaret erbabı AVM’ler başta ticarethanelerin açılması için ısrarlıydı, hatta 11 Mayıs’ta açılması için hükümet üzerinde baskı kuruyorlardı. Aynı şekilde 31 il için geçerli şehirlerarası seyahat yasağının gevşetilip gevşetilmeyeceği konuşuluyordu. Diğer yandan her ne kadar hastalığın yayılma hızı kesilmeye başlasa da yeniden canlanmaması için Bilim Danışma Kurulunun temkinli olma, acele etmeme önerileri vardı. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da Bilim Danışma Kurulunun önerilerine katılarak 28 Mayıs’tan önce önlemlerin gevşetilmesinden yana olmadığını söylemişti. Bütün bu konuların 4 Mayıs Pazartesi günü Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan başkanlığında toplanacak kabine tarafından karara bağlanacağı anlaşılıyordu.
Kaynaklarım isimlerinin ve konumlarının gizli tutulması koşuluyla sorularımın -bir kısmına yanıt verdiler; artık bu tür bütün açıklamaların Cumhurbaşkanı Erdoğan, ya da onun belirlediği kişi tarafından yapılması isteniyordu. Edindiğim bilgileri paylaşıyorum.
65 yaş üstü: hafta sonu, dönüşümlü
Edindiğim bilgilere göre üzerinde en çok durulan senaryo, 65 yaş üstü vatandaşların, sokağa çıkma yasağının uygulandığı hafta sonlarında dönüşümlü olarak sokağa çıkıp hava almaları, vakit geçirebilmeleri. Bu senaryoya göre, 65 yaş üstü vatandaşlar, muhtemelen önümüzdeki hafta sonundan itibaren Cumartesi sabah ve öğleden sonra ile Pazar günü sabah ve öğleden sonra dört bölüme ayrılarak sokağa çıkabilecekler. Bu sırada sokağa çıkma yasağı, izin verilen 65+ grup dışında geçerli olacak. Sağlık ve İçişleri bakanlıklarının katkısıyla Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay koordinasyonunda yürüyen çalışmalarda 65+ vatandaşların hangi ölçüye göre gruplara ayrılacağı da belirlenip Cumhurbaşkanının onayına sunulacak. Bu senaryoda çalışılan konularda birisi de 65+ vatandaşların araç kullanıp-kullanmamaları. Ağırlıktaki görüş araç kullanmamaları, bulundukları semtte kalmaları yönünde ama kararı Erdoğan verecek.
20 yaş altı konusunda şu anda farklı bir uygulama beklenmiyor. Çünkü 20 yaş altı sokağa çıkma yasağı daha çok okulların açılıp-açılmayacağı konusuna bağlı.
Okullar mı açılacak, AVM’ler mi?
Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk daha önce uzaktan eğitim uygulamasının 31 Mayıs’a dek uzatılacağını söylemişti. Selçuk’un bu sözleri, Sağlık Bakanı Koca’nın 28 Mayıs’a, yani Bayram sonrasına dek önlemlerin gevşetilmemesinden yana olduğu sözleriyle uyumlu. Öte yandan koronavirüs Covid-19 salgınından önceki planlamaya göre 19 Haziran’da eğitim yılının bitmesi gerekiyordu. Okulların iki hafta için açılıp açılmayacağı tartışma konularından biri.
Bazı Avrupa ülkeleri okulları, ya da ticarethaneleri aynı zamanda açmanın doğru olup-olmadığını tartışıyor. Hatta Hollanda gibi, az nüfuslu ülkeler, vatandaşları arasında okul mu, ticarethane mi sorularıyla anket düşünüyor. Çünkü her açılışın, yayılımı yeniden artırma riski belli. Örneğin okulların açılmasının da bir riski artırma etkisi var -sadece öğrenciler değil, öğretmenler ve servis şoförleri için de. Ticarethanelerin de öyle; örneğin lokantaların, kuaförlerin ya da terzilerin hastalığı yayma etkileri ayrı. Yoğun bakım ünite sayısı sıralı olan ülkeler, normale dönüş sürecinde yayılma hızının geri dönüş yükünü, mevcut düzeyin yüzde 50’sinden fazla artırmamak için plan yapıyor. Türkiye de ise yoğun bakım üniteleri, solunum cihazı ve ilaç konusunda pek sorun yok. (Örneğin, İtalya’da 75 yaş üstü hastalara, gençleri kurtarmak için solunum cihazı verilmezken, Türkiye’de böyle bir uygulama olmadığı tıp çevrelerince ifade ediliyor.) Ama Türkiye’de vatandaşların kurallara yurt çapında tam uymama ihtimali nedeniyle yayılma hızı yeniden korkulacak düzeylere yükselebilir endişesi var.
AVM’ler için 11’inde tam kapasite açılış ihtimali oldukça zayıf görünüyor. Sağlık ve İçişleri çevreleri vatandaşların hafta içi de olsa, uzun süre kapalı kaldıktan sonra dışarı adeta hücum edip, AVM’lerde sosyal mesafe kurallarını vahim düzeyde ihlal etmesinden endişe ediyorlar.
Tıpçılar ve matematikçiler el ele
Hükümetin alacağı kararda yalnızca Bilim Danışma Kurulu’nun halk sağlığı açısından önerileri etkili olmayacak. Hem Sağlık Bakanlığı, hem de YÖK bünyesinde hastalığın bulaşma hızının ve ölümlerin ne zaman söneceği, bu aşamadan sonra etkilerinin ne kadar süreceği konusunda özel komiteler çalışıyor. Bu komitelerde yalnızca tıpçılar değil, matematikçiler, istatistikçiler de çalışıyor.
Zaten Sağlık Bakanının 28 Mayıs’tan önce yapmayalım beyanı bu çalışmalara dayanıyor.
Bu çalışmalarda hastalığın -etkilerinin ve önlemlerinin değil- sonlanması için en iyi durum ve en kötü durum senaryoları da çalışılıyor. İyi durum senaryosu Haziran başı, kötü surum senaryosu ise Ağustos başına dek uzuyor. Tabii yeni bir dalga ihtimalleri ayrı çalışma konusu.
