Özel, Deniz Gezmişlerin anmasında: 6 Mayıs CHP için dönüm noktasıydı

CHP lideri Özgür Özel 6 Mayıs sabahı Ankara, Karşıyaka mezarlığında Deniz Gezmiş, Yusuf Arslan ve Hüseyin İnan için düzenlenen törene katıldı. 6 Mayıs 1972’de idam edilmelerinden iki yıl sonra doğmuştu Özel. 6 Mayıs 1972 hem Türkiye’deki sol hareketler için bir travma ham de CHP için bir dönüm noktası olmuştu. CHP’nin Bülent Ecevit liderliğinde “demokratik sol” çizgide sola açılması o gün başlayan CHP olağanüstü kurultayıyla olmuştu.

Türkiye’de de CHP’de de hava gergindi. 12 Mart 1971 askeri darbesi CHP’de derin çatlaklara yol açmıştı. İsmet İnönü’nün, Nihat Erim’in CHP’den istifa ederek askeri yönetimin kurdurmak istediği sözde milli birlik hükümetine başbakanlık etmesine izin vermesine Bülent Ecevit şiddetle karşı çıkmış, Genel Sekreterlikten istifa etmişti. İnönü destekçileri Meclis Grubunda çoğunluktaydı ama Parti Meclisi Ecevit’ten yanaydı. 5 Mayıs’ta olağanüstü kurultay kararı alınmış ancak o sabah İnönü hafif bir kalp rahatsızlığı geçirdiği için kurultayın başlaması 6 Mayıs’a alınmıştı.

Gerginliğin kaynakları

6 Mayıs sabahı Kurultay başladığında Deniz Gezmiş ve arkadaşlarını Ankara Ulucanlar cezaevinde sabaha karşı idam edildiği haberi duyulmuş, hava daha de gerilmişti.

Gerginliğin derinliğini anlamak için biraz hatırlayalım.

Gezmiş ve silahlı Türk Halk Kurtuluş Ordusu (THKO) örgütü üyesi arkadaşları hakkında 9 Ekim 1971’de Ankara 1 Numaralı Askeri Mahkemesince verilen Anayasal düzeni zorla devirmek suçlamasıyla idam kararı 27 Nisan 1972’de Meclis’e gelmişti. Onları verilen idam cezasının iptali için Ünye NATO üssünde görevli iki İngiliz ve bir Kanadalı teknisyeni kaçıran Mahir Çayan liderliğinde silahlı Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi (THPK-C) ve THKO örgütleri üyesi 9 arkadaşının 30 Mart’ta Kızıldere’de askerle girdikleri çatışmada öldürülmesinin yankıları devam ediyordu. (Dev-Genç Başkanı Ertuğrul Kürkçü yaralı olarak yakalanmıştı.)

İdam kararı on gün kadar önce 24 Nisan’da TBMM’de Nisan’da yapılan oylamada 48’e karşı 273 oyla onaylandı.

Dönüm noktası 6 Mayıs

Bazı CHP milletvekillerinin de onay verdiği oylamada İnönü ve Ecevit ret oyu kullanmıştı. 27 Mayıs 1960 darbesi ardından Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ı hatırlatarak “3-3” gibi intikam nidalarının duyulduğu Adalet Partisi grubunun gideri Süleyman Demirel ve MHP lideri Alparslan Türkeş “evet” demişti. Milli Nizam Partisi kapatılıp henüz Milli Selamet Partisi kurulmamıştı, bağımsız milletvekili Necmettin Erbakan oylamaya katılmamıştı.

CHP Kurultayına bu gerginlikte gidiliyordu.

İdamları durdurmak için gösterdiği çaba da sonuç vermeyen İnönü’nün Erim üzerinden 12 Mart yönetimine karşı durmaması CHP yönetimini de 12 Mart icraatında sorumluluk sahibi algısına yol açmıştı.

Karşısındaysa neredeyse çocuğu yaşında “değişim” isteyen, “ne ezilen ne ezen, insanca hakça düzen” diyen Ecevit vardı.

6 Mayıs’ta başlayan CHP Kurultay’ı İnönü’nün istifası ve Ecevit’in başa geçmesiyle sonuçlandı.

CHP değişince siyaset değişiyor

Yönetimindeki değişim, 1973 seçimlerinde CHP’nin oy oranını yüzde 6 arttırarak yüzde 33’le birinci parti çıkmasını sağladı. 1977 seçimlerindeyse CHP çok partili rejimdeki en yüksek oy oranını yüzde 41,3 ile yakaladı.

CHP 6 Mayıs Kurultayında yönetimini değiştirmesi Türkiye’deki siyasi iklimi değiştirmişti.

CHP’nin 14-28 Mayıs 2023 seçimini kaybetmesi ardından gittiği 5 Kasım 2023’teki olağanüstü kurultayda kemal Kılıçdaroğlu’na karşı seçimi kazanan Özgür Özel’in lider olarak girdiği ilk seçimde CHP’nin 1977’den sonra en yüksek orana yüzde 37,7 ile ulaştığı bir olgu. Bunda İstanbul’da Ekrem İmamoğlu ve Ankara’da Mansur Yavaş’ın daha 2023 seçimlerinden önce estirmeye başladığı rüzgârın payı büyük. İmamoğlu ve Özel rüzgârının önü 2023’te kesilmiş olsa da hemen toparlandı ve Özel’in genel Merkez’de yaptığı değişikliklerle 31 Mart 2024’te -kendilerini dahi bu kadarını beklemediği seçim galibiyetini getirdi.

Özel’in 6 Mayıs’ta Deniz gezmiş, Yusuf Arslan ve Hüseyin İnan’ı mezarları başında anmasını CHP’nin yakın tarihteki gelişim ve değişim çizgisi içinde de ayrı bir anlamı bulunuyor.