Trabzon’daki sel felaketinden Güney kutbundaki penguenlere kadar iklim değişikliği, küresel ısınma bizi bir felaketin gelmekte olduğu yönünde uyarıyor.
Bu haftanın başında Trabzon’da yaşanan sel felaketi, aşırı hava olaylarını ve bunların en önemli nedeni olarak da iklim değişikliğinin etkilerini bir kez daha gözler önüne serdi. Ortahisar ve Akçaabat ilçelerinde etkili olan sağanak yağışlar, yolları ve evleri sular altında bıraktı; bir kişi öldü, bir kişiyi arama çalışmalarıysa ben bu yazıyı yazdığımda devam ediyordu. Beşirli ve Moloz semtlerinde ise 50’ye yakın araç su altında kaldı, çok sayıda iş yeri ve ev zarar gördü. Yetkililer, vatandaşları dere kenarlarından uzak durmaları konusunda uyardı.
Bu felaket, iklim değişikliğinin sadece kutuplarda değil, kendi coğrafyamızda, örneğin Karadeniz kıyılarında da etkili olduğunu gösteriyor. Küresel ısınma, deniz seviyelerinin yükselmesine, aşırı hava olaylarının artmasına ve ekosistemlerin bozulmasına neden oluyor. Trabzon’daki sel, bu küresel krizin giderek daha sık ve daha ağır biçimde yaşadığımız yerel bir yansımasıdır.
İklim krizi sınır tanımıyor
İklim değişikliği birikimli bir sorun. Ne coğrafi ne siyasi ne de toplumsal sınır tanıyor. Küresel ısınmanın etkileri artık her yerde hissediliyor. Ve bir zamanlar uzak ve dokunulmaz sandığımız Antarktika bugün bu değişimin ağır izlerini taşıyor. Bilim insanları uzun süredir kutupların dünyanın geri kalanına göre daha hızlı ısınacağını öngörüyordu; polar amplification, yani kutuplarda kuvvetlenme. (*)
Kuzey Kutbu’nda bu net biçimde görüldü: son 40 yılda küresel ortalamanın neredeyse 4 katı hızla ısındı.
Güney Kutbu ise uzun süre bir bilinmezdi. Ama artık değil. Buz çekirdeklerinden elde edilen veriler, Antarktika’nın dünyanın geri kalanından yaklaşık iki kat daha hızlı ısındığını gösteriyor — modellerin beklediğinden de hızlı. Bu, sadece küresel deniz seviyesi için değil, aynı zamanda vahşi yaşamın dengesi için de ciddi sonuçlar doğuruyor.
İklim mültecileri: penguenler
Burada çok ilginç bir hikaye var; doğaya müdahaleyi azaltmak en önemli koruma yöntemlerinden biri olabilir.
Deniz buzunun yaygın kaybı, Antarktika’da yaşayan çoğu penguen türünün habitatını, besin kaynaklarını ve üreme davranışını tehdit ediyor. Ama geçen yıl Bellingshausen Denizi’nde yaşanan felaket, bu krizin yeni bir eşiğe geldiğini gösterdi: İlk kez, geniş bir bölgede birden fazla penguen kolonisi aynı anda üremede başarısız oldu. Uydu görüntüleri, genellikle istikrarlı olan deniz buzunun parçalandığını, pek çok bölgede neredeyse tamamen kaybolduğunu gösterdi. Sonuç: Yaklaşık 7000 yavru penguen öldü; suya atlayan yavrular henüz yüzmeyi bilmedikleri için boğuldu; buz üzerinde kalanlar ise su geçirmez tüyleri olmadığı için donarak öldü.
Bugün penguenler kendi buzlu evlerinde iklim mültecisi durumunda. Nüfusları zaten azalıyor. 2018 yılından bu yana bilinen 62 imparator penguen kolonisinin yüzde 30’u, kısmi veya tam deniz buzu kaybından etkilenmiş durumda. Projeksiyonlar, 2100 yılına kadar kolonilerin yüzde 90’ının işlevsel olarak yok olabileceğini gösteriyor.
Bir kırılgan döngü
Neden mi?
Çünkü ısınma deniz buzunu eritiyor, okyanusları asidik hâle getiriyor. Bu da ekosistemin temel besin kaynağı olan kril, yani büyük balıklar, foklar, penguenler, mürekkep balıkları ve deniz kuşlarının temel gıdası olan küçük kabukluların popülasyonunu vuruyor.
Daha az kril → daha az yiyecek → daha az yavru → daha az dışkı → daha az bulut → daha fazla ısınma… Döngü böyle işliyor.
Kendi kendini besleyen, zararlı bir geri besleme döngüsü böyle oluşuyor. Ve bu hayvanlar sadece tehlike altındaki türler değil. Onlar aynı zamanda iklim işçileri — daha yeni yeni keşfettiğimiz hayati bir iş yapıyorlardı. Ama şimdi, vardiyanın ortasında işten çıkarılıyorlar.
Penguenin bıraktığı iz
Araştırmalar gösteriyor ki, penguen kolonilerinin dışkılarından havaya yayılan amonyak, Antarktika üzerinde bulut oluşumuna katkıda bulunuyor. Bu bulutlar güneş ışığını yansıtarak bölgesel soğumayı destekliyor. Yani penguenler, farkında olmadan iklim direnci üretiyorlar. Ama penguen kolonileri küçüldükçe, bu koruyucu etki de zayıflıyor.
Daha az penguen → daha az amonyak → daha az bulut → daha hızlı ısınma.
Dünya Çevre Günü dersi
5 Hazirasn Dünya Çevre Günü bir kutlama değil; doğanın bu kırılgan bağlarına bakma ve yüzleşme günü olmalı. Çünkü doğadaki her canlının, her ilişkinin bir anlamı var. Bunu göremediğimizde veya müdahale ettiğimizde, sistem çökmeye başlıyor.
Bugün pek çok çözümü yüksek teknolojide arıyoruz. Ama belki de en temel çözüm, doğaya daha az müdahale etmek.
Isınmayla azalan penguenler bize şunu anlatıyor: Ekosistemler görünmeyen bağlarla ayakta durur. Ve bazen en büyük farkı, en küçük ve en görünmez süreçler yaratır.
Belki de kalan en radikal iklim çözümü şu: Doğaya olduğu gibi yer açmak. Ve bazen de bırakmak ki, dışkı nereye düşecekse düşsün — ve biz ona dokunmayalım.
Not:
(* ) Polar amplification (kutuplarda kuvvetlenme), küresel ısınmanın kutup bölgelerinde, dünyanın geri kalanına göre daha hızlı ve şiddetli şekilde hissedilmesi olgusunu tanımlar. Özellikle deniz buzlarının erimesiyle yüzeyin yansıtıcılığı (albedo) azalır, daha fazla ısı emilir ve bu da ısınmayı daha da hızlandıran bir geri besleme döngüsü yaratır.
