Dün, 1 Şubat günü sosyal medyada daha çok Whatsapp üzerinden dolaşıma sokulan bir metin vardı. Bana herhalde elli ayrı yerden geldi. Daha ilk okuyuşta sahte olabileceğine dair pek çok iz vardı ama metin özellikle AK Parti muhalifi kesim için hazırlanmış gibiydi ve pek çok kişi de anlaşılan inanmak istiyordu. Bana ileten tanıdıklarımın pek azı “doğru mudur?” diye soruyordu. Çoğuysa “İşte bizi bu duruma düşürdüler” tepkisi içindeydi.
İşte inanmak isteyeni inandıran sahte haber
İmzasız olarak hesaptan hesaba dolaştırılan metin “Dimyat’a pirince giderken, b.ka batmak” gibi sokak lisanında bir başlık taşıyordu. Metindeki iddiaya göre, İstanbul Büyükşehir Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun şehirde kar mücadelesi varken İngiltere’nin Ankara Büyükelçisi Dominick Chilcott ile bir balık lokantasında eşleriyle buluşmasının görüntülerinin MOBESE kameralarından medyaya sızdırılmasına Londra sert tepki vermişti. Türkiye’nin Londra Büyükelçisi Ümit Yalçın İngiliz Dışişleri Bakanlığına çağrılarak “sert bir fırça” eşliğinde protesto notası verilmişti. Ayrıca İngiliz Dışişleri Bakanı Lizz Truss, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nu aramış, “gizli olması gereken” görüntülerin büyükelçinin güvenliğini tehlikeye atıp “iki ülke ilişkilerini baltalayacağına dair sert bir uyarıda” bulunmuştu. Bunun üzerine de Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan “İmamoğlu ile ilgili karalama kampanyasında geri adım” atmak zorunda kalmıştı.
Yazılanları doğrulamak habercilik mesleğini doğru dürüst yapanlar için kolaydı. İddiaların iki tarafı vardı. Türk Dışişleri ve İngiliz Dışişleri. Her iki taraf da doğrulamıyordu. Konu kapanmış olmalıydı. Ama metin hâlâ hesaptan hesaba iletilmeye devam ediyordu.
Aptal dostun olacağına akıllı düşmanın olsun
Bu metnin bir trol işi olduğu söylenebilir. Metni yazan ve yaymaya başlayanlar hükümet yanlısı troller, psikolojik propaganda elemanları da olabilir, hükümet karşıtı troller de olabilir; şaka yapmıyorum, dışarıdan bu konuyu kaşımak isteyenler dahi olabilir.
Bu sahte haberin üreticileri hükümet yanlısı troller ise muhalif kesimlerin yalan yanlış bilgilerle hareket ettiğini kanıtlama peşinde olabilirler; dün epey eğlendiklerine de bahse girebilirim.
Sahte metni yazanlar muhalif kesimden troller de olabilir. Amaçları da bir yandan AK Parti’nin Türkiye’yi mahcup ettiğini ve CHP’nin de buna karşı durmayacak bir acizlik içinde olduğunu İmamoğlu örneğinden kanıtlamak olabilir. Eğer öyleyse bu durum güzel bir atasözümüzü akla getiriyor: Aptal dostun olacağına, akıllı düşmanın olsun.
Bir de “Yalancı çoban” deyimi var biliyorsunuz. Sürüyü gerçekten kurt bastığında yardım çağrısına inanacak kimse kalmayan çobanın hikayesi.
Bu sahte metin dış kaynaklıysa, ki sanal çağda o da mümkün, Türkiye karşıtı bir kamu diplomasisi operasyonunun parçası olduğu düşünülebilir.
Her halükârda dün belli bir kesimin zihinlerini karıştırdı.
Sahte haber, gerçeklik ötesi algı
Sahte haber, İngilizcesiyle “fake news” bilgi 21’inci yüzyılın ilk çeyreği biterken küresel bir gerçek. ABD’de Donald Trump iktidarıyla birlikte yaygınlaştı bu kavram. “Post truth – gerçeklik ötesi” kavramıyla birlikte kullanılıyor.
2017’de Münih Güvenlik Konferansında barış ve güvenliği tehdit eden bir unsur olarak değerlendirildi. Çünkü seçim manipülasyonundan çatışma tehlikesine dek her alanda baş gösterebiliyordu. Orada -dönemin NATO Askeri Komite Başkanı tarafından verilen bir örnek vardı. NATO’nun Baltık ülkelerine askeri takviyede bulunma kararı almasından birkaç gün sonra Rus sosyal medyası kaynaklı ama batı basınında hızla yayılan bir “haber” çıkmıştı. Alman askerlerin 15 yaşında Litvanyalı bir kıza tecavüz etmişti ve Almanya Başbakanı Angela Merkel Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i arayarak izahat verecekti. Haberin a’dan z’ye sahte olduğu, istihbarat deyimiyle “fabrikasyon” olduğu neden sonra anlaşılmıştı.
İmamoğlu konusuna gelince
Yine o konferansta, sosyal medyada yayılan haberlerin yüzde 80’inin sahte veya kuşkulu olduğu, bunların yüzde 60’ının da muhtemelen yakın çevre ülkelerden kaynaklı, yani dış kaynaklı olabileceği bilgisi verilmişti.
İngiltere’nin Türkiye’ye İmamoğlu’nun lokanta görüntüleri nedeniyle sert protesto verdiği sahte haberi bu örnekle benzeşiyor. İster iç kaynaklı, yani hükümet yanlısı ya da muhalif trollerin marifeti, isterse dış kaynaklı olsun kafa karışıklığı ve moral bozukluğu üretmek amacıyla yapılmışa benziyor.
Şu gerçek de ortada. İmamoğlu kar mücadelesinin yapıldığı gün İngiltere Büyükelçisi ve eşiyle resmi olmaktan çok sosyal buluşma izlenimi veren o yemeği erteleyebilmiş olsaydı ne gündemi bu şekilde işgal edecek ve gereksiz tartışmalara yol açacaktı, ne de siz bugün bu sahte haber yazısını okumuş olacaktınız.
Sahte haber dünyasında önünüze gelen bilgiye dikkatle yaklaşmanız gerekiyor, benden söylemesi.
