Trump karşısında adaylık bayrağını yardımcısı Harris’e devreden ABD Başkanı Biden’ın bilişsel kayıp sorunları gerekçesiyle Demokrat Parti tarafından adaylıktan çekilmeye zorlanması Amerikan siyasetinde yaş sınırı tartışması başlattı.
ABD Başkanı Joe Biden 20 Ağustos’ta Şikago’da yapılan Demokrat Parti Kongresinde 5 Kasım’daki başkanlık seçimlerindeki başkan adaylığını bu kez resmen ve gözyaşları içinde Başkan Yardımcısı Kamala Harris’e devretti. Biden’in zaten bir süredir sorgulanan, yaş durumuna bağlanan algı ve dikkat sorunları, 27 Haziran’da Cumhuriyetçi Parti adayı ve kendisinden önceki Başkan Donald Trump ile televizyonda yaptığı canlı yayın tartışmasıyla artık geçiştirilemez hale gelmişti. Yine de çekilmek istemeyen Biden’ı kendi partisi çekilmeye ikna etti. Hatta bu nedenle Trump, Biden’a kendi partisi ve müesses nizam tarafından darbe yapıldığını, çünkü kendi karşısında bir şansı olmadığını gördüklerini öne sürdü.
Trump, kendi 78 yaşının 81’lik Biden’a göre genç diye tanımlayarak da yükleniyordu. Harris 59 yaşında olduğu için artık o konuyu açmıyor. Yeni bir vuruş açısı bulma gayretiyle “Ben ondan daha güzelim” diyecek kadar saçma yerlere savruluyor.
Ancak Biden etkisi ABD’de siyasette yaş sınırı tartışmasını açmış bulunuyor.
Siyasette yaş sınırı gerekli mi?
Ekim 2023’te yani daha Biden’in durumu günlük basında alay konusu olmaya başlamış, ama partisi tarafından kenara çekilme durumuna gelmemişken Pew araştırma şirketi karar alıcıların yaş sınırını sorgulayan anketin sonuçlarını açıkladı.
Buna göre, Cumhuriyetçi seçmenin yüzde 82’si, Demokrat seçmenin de yüzde 76’sı Kongre üyeleri dahil siyasi karar alıcılara yaş sınırı getirilmesi gerektiğini söylemiş.
Türkiye’de diğer kamu yöneticileri gibi yargıçlar için de 65 yaş sınırı bulunuyor ama ABD’de sınır yok. Pew araştırmasında Demokratların yüzde 82’si, Cumhuriyetçilerin de yüzde 68’i Yüksek Mahkeme yargıçlarına da yaş sınırı getirilmesinden yana görüş bildirmiş.
Pew deneklerine sizce ideal Başkan yaşı kaç olmalı diye de sormuş. Yüzde 49’u, yani yarısı “50’lerinde” yanıtı vermiş. “60’larında” yanıtı da az değil, yüzde 24, seçmenin dörtte biri. “70’lerinde” ya da daha fazla diyen seçmen yüzde 3 çıkmış.
Dünya liderlerinin yaş ortalaması 62.
Bilgi birikimi, yaş zorbalığına karşı
Project Syndicate yazarı Nancy Qian, geçenlerde yayınladığı “America Needs Political Age Limits- Amerika’nın Siyasi Yaş Sınırlarına İhtiyacı Var” makalesinde, subaylara, her an zinde, göreve karar almaya hazır bulunmaları için 65 yaş sınırı getirip onların bağlı bulunduğu yasaları yapan Kongre üyeleri ve uygulayan yargıçlara sınır getirmemelerini çelişki olarak görüyor. Örnek olarak da iki başkanlık dönemin üçüncü kez seçilebileceği halde, 65 yaşına gelip “Benden bu kadar” diyen ABD’nin kurucu başkanı George Washington’u gösteriyor.
Yaş ve zindelik konularında uzmanlaşan Prof. Dr. Osman Müftüoğlu yaş-siyaset ilişkini şöyle tahlil ediyor:
• “Öncelikle ilerleyen teknolojiyle insan ömrü uzadı, yaşlanma yavaşladı. Eskinin 65 yaşıyla şimdiki bir değil. Dolayısıyla “Yaş sınırı zorbalığına” düşmemek lazım.
• “Bilişsel kayıp riskinin yaşla birlikte arttığı doğru. Öte yandan her insan aynı hızda yaşlanmadığı gibi her organ da aynı yaşlanmıyor. Burada beyinden söz ediyoruz. Genetik yapıdan beslenme alışkanlıklara, biyolojik sorunlara dek pek çok etken var. Elbette bir de fazla üzerinde durulmayan entelektüel derinlik etkeni.”
Biden’ın durumu genellenebilir mi?
Müftüoğlu’nun “entelektüel derinlik” vurgusu önemli. Biden’ın durumunu hem fizyolojik hem politik yönden şöyle analiz ediyor:
• “Uzaktan anlayabildiğimiz kadarıyla Biden’daki hafıza ve yön bulma sorunları beynin hipokampüs bölgesiyle ilgili olabilir. Keza yürüyüş ve davranışlarından Parkinson olduğu da anlaşılıyor. Dolayısıyla Demokrat Partinin onu adaylıktan çekmesi doğru karar.
• “Öte yandan Biden entelektüel birisi değil; boşlukları iyi değerlendirip doğru manevralarla ayakta kalıp yükselmiş bir siyasetçi. Entelektüel derinliğin beynin yaşlanmasıyla ilgisi var; örneğin entelektüel faaliyeti yüksek kişilerde -biyolojik etkenler bir yanna- Alzheimer daha az görülüyor.”
Özeti şu: siyasette de kamu ve özel sektörde olduğu gibi artan yaş karar alma süreçlerinde bir risk ama tek etken değil. Zihinsel ve duygusal birlikteliğin bozulmasıyla gelen bilişsel kayıp riskinin yaşlanmayla arttığı bir gerçek ama bu da her insanda aynı değil.
Yani Biden’ın durumu genellenemez ama siyaset-yaş ilişkisine dair bir tartışmayı başlatmış bulunuyor.
Türkiye’de durum
2023 genel seçimleriyle oluşan TBMM’de yaş ortalaması yüzde 52,1. Milletvekillerinin eğitim düzeyi dünya ortalamasının üzerinde (yüzde 90’ı yüksek öğrenim ve üzeri) olduğuna göre -34 yaş olan- Türkiye ortalamasından fazla olması doğal. SETA saptamalarına göre TBMM’deki en genç parti grubu yüzde 47,1 ile DEM Parti, yüzde 55,1 ile İYİ Parti grupları. MHP yüzde 54,6, CHP yüzde 53,3 ile ortalamanın üzerinde, AK Parti Grubuysa yüzde 51,4 ile ortalamadan az da olsa genç.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Başbakan olduğu 2003 yılında, CHP lideri Özgür Özel’in görevi seçim yoluyla Kemal Kılıçdaroğlu’ndan devraldığı sıradaki 49 yaşındaydı. Şimdi 70 yaşında. Ama tekrarlayalım: siyasette tek başına yaş bir ölçü sayılamaz; elbette zihinsel ve duygusal bütünlüğün bozulmadığı, bilişsel kayıplar kararların isabetini etkilemediği ölçüde.
Siyasette yaşın getirdiği zindelik kadar bilgi birikimi, bilgi birikimini hatalardan ders çıkarabilecek deneyime çevirebilecek entelektüel kapasite de önemli.
Biden etkisiyle Pandora’nın kutusu açılmış, siyasette yaş tartışması başlamış durumda.
