İlk uçuş öncesi pist testlerini geçen pilotsuz uçak Bayraktar Kızılelma, ilk günden ortaya çıkan engelleme çabalarına rağmen Türkiye’nin hava gücüne katılması bir dönüm noktası sayılabilir. (Foto: Baykar Savunma)
Baykar Savunma tarafından geliştirilen Bayraktar Kızılelma muharip insansız uçak sisteminin (MİUS), 20 Kasım günü Çorlu Havaalanı’nda taksi ve koşu testini tamamladı. Havacılıkta bir hava aracının “taksi” yapması, pist ya da taksiyolunda kendi motor gücüyle ilerlemesi anlamına geldiğinden, hava aracı geliştirme projelerinde bu test, önemli bir dönüm noktasını teşkil eder. Özellikle jet motorlu bir insansız hava aracı (İHA) için taksi denemesi, hem motorun güvenli bir şekilde çalıştığının hem de uçağın ana ve alt sistemlerinin otonom iniş kalkış için uygun olduğunun tespit edilmesi bakımından önem taşır. Bu nedenle 20 Kasım Kızılelma projesi ve Türk havacılık ve savunma sanayii için önemli bir gün oldu.
Kızılelma’nın bu denemesi aynı zamanda Türkiye’nin savunma ve dış politikası açısından kritik bir süreçte gerçekleşti. Tam da denemenin yapıldığı gün Rusya, Kızılelma da dahil bir dizi projede devam eden Türkiye-Ukrayna savunma sanayii işbirliğinin önemli aktörü Motor Siç firmasının üretim tesislerini bombalayarak tahrip etti. Öte yandan Türkiye, Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi almasına karşılık olarak ABD tarafından F-35 projesinden çıkarılmasından sonra yine bu ülkeden talep ettiği F-16’larla ilgili müzakerelerini sürdürüyor. Bu karmaşık askeri-politik “Meksika açmazı” içinde Kızılelma ilginç bir konuma, daha şimdiden yerleşmiş görünüyor.
Neden Kızılelma?
“Muharip İnsansız Uçak Sistemi” (MİUS) projesi olarak varlığı bir süredir bilinen projede tasarım kamuoyuna ilk olarak Temmuz 2021’de gösterildi. Mart 2022’de ise uçağın adının “Bayraktar Kızılelma” olduğu açıklandı. Türk geleneğinde uğrunda çaba harcandıkça uzaklaşan ancak bir o kadar da değerli hale gelen ülkü ya da nihai hedef anlamına gelen Kızıl Elma, yaygın olarak fethedilecek bir belde ya da bir ideali tanımlamak için kullanılageldi. Bu bakımdan ele alındığında, jet motorlu insansız bir savaş uçağı geliştirmenin teknik ve teknolojik zorluklarına meydan okuyuşu nitelediği için ismini hak eden bir proje olduğu söylenebilir.
Yapı özellikleri
Kızılelma, delta tipi kanat ve gövdenin ön kısmında, hava alıklarında iki kanatçık ile çift dikey kuyruğa sahip, jet motorlu bir savaş uçağı. Gövdenin genel geometrisi, radar kesit alanını düşürmek için belli açı ve formlarda şekillendirilmiş. Ayrıca gövdenin çeşitli yerlerindeki kapaklar, bu maksatla “tırtıklı” (“serrated”) yapıda. Radar izini daha da düşürmek için gövdenin radar emici malzeme ve boya ile kaplanacağını varsaymak mümkün. Baykar Savunma, Kızılelma’yı uçak gemilerinden iniş kalkış yapabilecek şekilde tasarlıyor. Bu kapsamda, testleri devam eden ve kısa süre içinde hizmete girmesi öngörülen Anadolu çok maksatlı amfibik hücum gemisinde Kızılelma’nın da görev yapabileceği açıklanmıştı.
Baykar Savunma tarafından paylaşılan bilgilere göre Kızılelma, beş saat havada kalabilecek ve 35 bin fit (yaklaşık 10 bin 650 m) servis tavanına sahip olacak. Uçağın azami kalkış ağırlığı 6 ton, faydalı yük kapasitesi ise 1,5 ton olarak veriliyor. Kızılelma’nın üssünden muharip görevi yerine getirip dönebileceği azami mesafe olan muharebe yarıçapı ise 500 deniz mili (yaklaşık 925 km) olarak belirtilmiş.
Silah sistemleri yerli
Kızılelma’nın, radar kesit alanını düşürecek önemli bir tasarım özelliği, hassas güdümlü füzeleri ve bombaları taşımak için dahili bir silah bölmesine sahip olması. Uçak ayrıca her iki kanat altındaki üçer istasyonda da füze ve bomba taşıyabilecek.
Türk savunma sanayi, Kızılelma için çok çeşitli hassas güdümlü silah sistemleri sunmakta. Bunlar arasında SOM-J havadan karaya seyir füzesi, HGK, LGK, Minyatür Bomba (MB), TEBER ve Laçin tipi hassas güdümlü bombalar, Çakır havadan fırlatılan gemisavar füzesi, Gökdoğan ve Bozdoğan havadan havaya füzeler bulunuyor. Kızılelma’nın ana sensörünün, şu anda ASELSAN tarafından geliştirilmekte olan aktif elektronik taramalı dizin (AESA) radar sistemi ile gelişmiş elektro-optik kameralar ve elektronik harp sistemleri olması planlanıyor.
Motor Ukrayna’dan
Açık kaynaklarda yer alan bilgilere göre motor tip ve sayısına göre Kızılelma için planlanan üç farklı model bulunuyor. Bunlar, bir adet AI-25TLT motorlu Kızılelma A, bir adet AI-322F motorlu Kızılelma B ve iki adet AI-322F motorlu Kızılelma C. Bu motorların temini için Baykar Savunma ile Ukraynalı İvçenko Progres arasında Kasım 2021’de anlaşma imzalanmıştı. Kızılelma’nın ilk modeline güç verecek olan AI-25TLT, eğitim uçaklarında da kullanılan bir turbofan motor. AI-322F motoru ile de Kızılelma, ses üstü sürate çıkacak.
Kızılelma ve tasarımcısı Selçuk Bayraktar. (Foto: Baykar Savunma)
İnsansız savaş uçakları
Keşif, gözetleme ve istihbarat toplama görevleri için geliştirilen İHA’lar, gelişen sensör ve elektronik teknolojilerinin katkısıyla 2000’lerin başlarından itibaren silahlı olarak da kullanılmaya başladı. Türkçe literatürde “silahlı İHA” (SİHA) olarak tanımlanan bu platformların etkinliği, İç Güvenlik Harekâtı, Bahar Kalkanı Harekâtı, 2. Dağlık Karabağ Savaşı gibi çatışmalarda net olarak görüldü.
Silahlandırılmış İHA’ların bir adım ötesinde ise muharip insansız uçaklar ya da başka bir terimle insansız savaş uçakları bulunuyor. Bu kategorideki hava araçlarından beklenen, farklı sensörleri ve iletişim sistemleri ile topladıkları verileri, otonom bir şekilde analiz edip, harekât sahasındaki ani gelişen durum ve tehditlere karşı kendi tedbirlerini alarak görevlerini yerine getirmeleri. İnsanlı savaş uçaklarının havadan havaya muharebe, havadan yere taarruz, elektronik istihbarat ve elektronik harp gibi çeşitli görev tipleri bulunuyor. Bunların en azından bir kısmının kısa – orta vadede insansız savaş uçakları tarafından devralınması artık uzak bir olasılık değil.
İnsanlı-insansız karma konsept
Hava muharebesinde insanlı platformlardan insansız sistemlere geçişte en önemli basamaklardan biri, Türkçeye “sadık kanat adamı, ya da sadık yoldaş” olarak çevrilebilecek “Loyal Wingman” konsepti. İnsanlı ve insansız savaş uçaklarının aynı kolda birlikte uçtuğu bu konseptte, kol lideri pilotu yüksek riskli görevler için beraberinde uçan insansız savaş uçaklarını yönlendiriyor. Böyle bir insanlı – insansız görev paketinde her bir kol lideri pilot, aynı zamanda bir taktisyen ve birlik komutanı rolünü üstlenmiş oluyor. Uçakların birbirleri arasında ve diğer dost kara, hava ve deniz unsurlarıyla güvenli veri alışverişlerinin sağlanması, bu konseptin belkemiğini teşkil ediyor.
Rusya ve ABD-Avustralya projeleri
Halihazırda Avustralya-ABD ortak projesi olarak devam eden MQ-28 Ghost Bat İHA’sı da bu konsept doğrultusunda geliştiriliyor. ABD’li Boeing firmasının Avustralya iştiraki olan Boeing Australia tarafından 2019 yılında duyurulan projede uçak Ekim 2020’de taksi denemelerine başladı ve 2 Mart 2021’de ilk uçuşunu gerçekleştirdi. ABD Hava Kuvvetleri, NGAD (Next Generation Air Dominance) adlı yeni nesil muharip hava platformu programı kapsamında bu uçağın tedariğini planlıyor.
Bir diğer insansız savaş uçağı projesi ise Rusya Federasyonu’nun Suhoy firması tarafından geliştirilen Ohotnik (Rusça “Avcı”). Kasım 2018’de taksi denemelerine başlayan uçak Ağustos 2019’da ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Ohotnik, Rusya’nın yeni nesil savaş uçağı Su-57’nin “sadık kanat adamı” olarak görev yapmak üzere geliştirildi. Bu kapsamda Ohotnik’in havadan da kumanda edilebilmesi için Su-57’nin çift pilotlu bir modelinin geliştirileceği duyuruldu.
Ukrayna’yla işbirliği
Baykar Savunma’nın, Bayraktar TB2 ile başlayan Ukrayna ile işbirliği, kısa süre içinde derinleşti. TB2, Rusya’nın işgali ile başlayan savaşta Ukrayna’nın direnişinin önemli sembollerinden biri haline geldi. Adına şarkılar yapılan TB2 alımı için bağış kampanyaları başlatıldı. Öte yandan, 2 Şubat 2022 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin imzaladıkları anlaşma kapsamında Ukrayna’da TB2 üretim tesisi kurulması için çalışmalara başlatıldı. Öte yandan ağustos ayında şirketin genel müdürü Haluk Bayraktar’a Zelenski tarafından 1’inci Derece Devlet Liyakat Nişanı verildi.
TB2’den sonra Türkiye-Ukrayna savunma işbirliği farklı projelerle de genişledi. Bayraktar Akıncı’da, İvçenko Progres tasarımı AI-450T turboprop motorları kullanılıyor. Firma, Kasım 2021’de Kızılelma için AI-322F ve AL-25TLT anlaşmalarıyla birlikte, Ukrayna’nın havacılık motorları üretim merkezi olan Motor Siç firması ile de MS-500 turboprop motoru için bir anlaşma imzalamıştı. Motor Siç aynı zamanda Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. (TUSAŞ) tarafından geliştirilen T929 Atak 2 ağır sınıf taarruz helikopteri için TV3-117 turboşaft motorlarının üreticisi.
Ukrayna ile savunma işbirliği, iki ortak girişim firmasının kuruluşu ile de pekiştirilmişti. Yüzde 51’i Baykar Savunma, yüzde 49’u Ukrspecexport firmasına ait olan Black Sea Shield (“Karadeniz Kalkanı”) adlı firma Ağustos 2019’da kurulmuştu. Firma faaliyet alanları arasında İHA’lar için gaz türbin motorları, hassas güdümlü silah sistemleri, havacılık ve uzay teknolojileri ve elektronik harp sistemlerini sıralıyor. Baykar’ın hissedarı olduğu bir diğer şirket ise, gemi gaz türbinleri konusunda uzman olan Zorya Marşproekt ile birlikte kurulan Eylül 2020’de kurulan Lodos Propulsion. Bu firmanın ana faaliyet alanı da deniz araçlarında kullanılan gaz türbin motorları ve bunların alt sistemlerine yönelik geliştirme ve üretim gerçekleştirmek.
Motor Siç şirketi
Sovyetler Birliği döneminde gaz türbin motorları alanında büyük yatırımlar yapılan Ukrayna, bağımsızlığını kazandıktan sonra Sovyet bakiyesi bu tesis ve firmaları devam ettirerek büyüttü. Rus yapımı helikopter ve uçaklar ile askeri gemilerin motorları Ukrayna’da üretildi. Havacılık motorları alanında önde gelen iki firma olan İvçenko Progres devlete ait bir tasarım merkezi, Motor Siç ise özel şirket.
Şirketin Genel merkezi, aynı zamanda Avrupa’nın en büyük nükleer enerji santralinin de bulunduğu ve Rusya tarafından Eylül sonunda ilhak edilen Zaporijye’de. Motor Siç aynı zamanda bir üretim merkezi; İvçenko Progres’in tasarladığı motorları üretiyor. Çinli Skyrizon Havacılık firması 2017 yılında Motor Siç’in yüzde 41 hissesini satın aldı. ABD’nin büyük tepkisini çeken bu anlaşma, Zelenski’nin Ocak 2021’de Skyrizon’a yönelik yaptırım kararı almasıyla rafa kalktı. Mayıs 2021’de firmanın yüzde 50 hissesinin adı açıklanmayan bir Türk firmasına satılabileceğine dair haberler çıksa da bu gerçekleşmedi.
Rusya motor tesislerini vurdu
Firmanın sahibi Vyaçeslav Boguslayev, 22 Ekim günü Ukrayna istihbaratı tarafından Rusya’ya malzeme temin etmek suretiyle vatana ihanet etmek suçlamasıyla göz altına alındı. Mil ve Kamov yapımı helikopterler ile pek çok uçakta kullanılan motorları üreten ve bakım – onarım hizmetlerini veren firmanın sahibinin, savaş nedeniyle bakım, onarım ve lojistik destek sorunları yaşayan Rusya ile gizlice anlaşma yaptığı iddia edildi.
Ukrayna Savunma Bakanlığı 6 Kasım’da Motor Siç’in de aralarında bulunduğu beş büyük firmanın yönetimi, “Sıkıyönetim Kapsamında Malların Devri Hakkında Kanun” uyarınca el koydu. 20 Kasım günü ise Rusya tarafından düzenlenen füze saldırısında firmanın üretim tesisleri ağır tahribata uğradı. Üretim altyapı ve kapasitesinin ne kadar hasar aldığı ve bu durumun Kızılelma, Akıncı ve T929 projelerini nasıl etkileyeceği henüz belirsiz.
Bu belirsizlik ve engellere rağmen Bayraktar Kızılelma Türk Hava Kuvvetlerinde hem teknolojik hem de yapısal bir dönüşümün katalizörü olabilir.
