Trump ve gümrük vergileri tartışılıyor. Muktedir hakikatin yerine geçiyor. Artık otoriter yöneticilerin bilimsel bilgiye ihtiyacı yok.(Foto: Wikipedia)
Donald Trump şaşırtmaya devam ediyor. İkinci kez başkan seçildikten sonra aldığı kararlarla ABD’deki müesses nizamı sarsan Trump, 2 Nisan’da şahsen açıkladığı gümrük vergileri ile hem dünya ekonomisinin sarsılmasın yol açtı, hem de yine herkesi şaşırttı, fakat bu kez şaşırtıcı olan daha seçim kampanyasında söylediği gibi gümrük vergilerini artırması değil, yeni vergi oranlarının hesaplanması yöntemiydi.
Trump’a göre ABD’nin dış ticaret açığının en önemli nedenleri diğer ülkelerin haksız ticaret politikaları ve ücretlerini/tüketimlerini düşük tutarak rekabetçi olmaları. Ticaret açığın, yani ithalatın ihracattan fazla olması sonucu ABD’de imalat sanayii küçülüyor ve istihdam azalıyor. Bu nedenle Trump ticaret açığını kapatmak için diğer ülkelerin ABD ürünlerine yönelik uyguladığı engellere karşılık gelecek gümrük vergisi uygulanacağını söylüyordu.
Gümrük vergileri hesabı
Trump yeni gümrük vergilerini açıklayınca herkes şaşırdı, çünkü açıklanan vergi oranları ile hedefler arasında açık bir uyumsuzluk var. (Kararnamenin tam metni bu bağlantıda.) Örneğin, Afrika’nın küçük ülkelerinden biri olan Leshoto’ya en yüksek (yüzde 50) vergi uygulanacağı açıklandı. 2,3 milyon nüfusa sahip, kişi başına milli geliri 1000 doları bile bulmayan, 2024 yılında ABD’ye toplam ihracatı sadece 237 milyon dolar olan bu yoksul Afrika ülkesi ABD ekonomisini ne kadar tehdit ediyordu ki en yüksek vergi bu ülkenin ürünlerine uygulanıyordu?
Vergi oranlarının hesaplanma yöntemi aynı gün ABD Ticaret Temsilciliği Ofisi web sitesinde açıklandı. (Vergi oranı hesaplama yöntemi ayrıntıları bu bağlantıda.) Bu açıklamaya göre her ülke için gümrük vergisi aşağıdaki formüle göre hesaplanmış:
Δτi = (xi – mi) / εφmi
Bu basit denklemde Δτi i ülkesine uygulanacak ek gümrük vergi oranını, xi ABD’nin i ülkesine ihracatını ve mi i ülkesinden yapılan ithalatı gösteriyor. ε parametresi ithalatın fiyat esnekliği ve φ ithalat fiyatının vergi esnekliği olarak tanımlanmış.
Öyle istemiş, olmuş
Bu iki parametre kastedilen şu: ABD ithalat vergi oranı diyelim yüzde 1 artarsa ithal edilen ürünlerin (ABD’deki) fiyatı yüzde φ artacak. İthal ürünlerin fiyatı yüzde 1 artarsa da ithalat miktarı yüzde ε azalacak. Bu iki değişken birden göz önüne alınırsa, ithal vergi oranında yüzde 1’lik artış, ithalat değerinde yüzde εφ kadar bir azalmaya yol açacak. Bunun toplam parasal karşılığı da εφmi oluyor, yani gümrük vergileri yüzde 1 arttığında i ülkesinden yapılan ithalat εφmi dolar azalcak. Bu mantığa göre i ülkesi ile olan ticaret açığını sıfırlamak için ithal vergi oranının (xi – mi) / εφmi kadar artırılması gerekli.
Bu hesabı yapabilmek için ε ve φ değerleri tahmin edilmeli. ABD Ticaret Temsilciliği Ofisi veya bu hesabı yapan kişi/kurum ε için 4 ve φ için 0.25 değerini uygun görmüş. (*) Böylece hesap daha da kolaylaşmış ve formül aşağıdaki şekle dönüşmüş: Δτi = (xi – mi) / mi
Yani her ülke için uygulanan vergi oranı, o ülke ile olan ticaret açığının o ülkeden yapılan ithalat değerine bölünmesi ile hesaplanıyor. Fakat Trump alicenap davranıp şimdilik bunun sadece yarısını uygulamış. Bu şekilde hesaplanan değerin yüzde 10’dan az olduğu tüm ülkelere de yüzde 10’luk minimum oran uygulanıyor. ABD’nin 2024 yılında Leshoto’dan ithalatı 237 milyon dolar, ihracatı ise sadece 2,8 milyon dolar, yani Δτ değeri 0.99. Bu nedenle Leshoto’ya uygulanacak vergi oranı yüzde 50!
Bilgiye ihtiyaçları yok
ABD’de fiyatların artmasına yol açacak, dünya ekonomisini alt üst eden ve Leshoto gibi ülkeleri ciddi bir krize sokacak olan bu hesaplama yöntemi her açıdan çok sorunlu. Öncelikle ε ve φ parametrelerinin değeri ülkeden ülkeye ve üründen ürüne büyük değişimler gösteriyor, bu nedenle her ülke için aynı değerin kullanılması anlamsız. Hesaplamada kullanılan ithalat ve ihracat değerleri sadece (fiziksel) malları içeriyor, ABD’nin aslında ticaret fazlası verdiği hizmetleri kapsamıyor. Ayrıca gümrük vergileri sonucu ABD’nin ihracatındaki değişim, ithalatta yaşanacak kaymalar, diğer ülkelerin alacağı karşı tedbirler gibi pek çok etken tamamen ihmal edilmiş durumda.
Büyük veri analizinin her alanda uygulandığı, en gelişmiş yapay zekâ teknolojilerine ve çok detaylı uluslararası ticaret modellerine sahip ABD’nin böylesine kapsamlı bir politika uygularken derin analizler yapması ve politika etkilerini hesaplaması beklenir. Bu nedenle böylesi “ilkel” bir formül ile “optimum” vergi oranının bulunması ve bunun gayriciddî bir açıklama ile savunulması oldukça şaşırtıcı. Belki de artık daha fazla şaşırmamak gerekli, çünkü günümüzdeki otoriter yönetimlerin en önemli özelliği, muktedirin hakikatin yerine geçmesi. Artık otoriter yöneticilerin bilimsel bilgiye ihtiyacı yok.
Not:
(*) Açıklamada φ için kullanılan 0,25 değerine “(Cavallo et al, 2021)” referans gösterilmiş fakat bu referans 5 çalışmanın yer aldığı referans listesinde yer almıyor. Büyük ihtimal referans verilmek istenen çalışma Cavallo, Gopinath, Neiman ve Tang’ın American Economic Review dergisinde 2021 yılında yayımlanan “Tariff Pass-Through at the Border and at the Store: Evidence from US Trade Policy” başlıklı makalesi.
