Aylar: Kasım 2019

Son bir kaç gündür Japonya’dayım. Japon Dışişlerinin dış politika ve güvenlik sorunları ağırlıklı bir programına davetliydim. Erdoğan-Trump görüşmesinin gölgesinde, küresel çatışmanın yeni alanı olan Pasifik bölgesinde, Türkiye’yi de etkilemesi kaçınılmaz bir dizi soruna yoğunlaşmak imkanı buldum.
Erdoğan-Trump görüşmesi Japonya’da sadece ciddi gazetelerin ve buranın TRT’si NHK’nın dış politika haber ve yorumlarında, o da Orta Doğu enerji güvenliği çerçevesinde ilgi çekiyor. Ve tabii bir de ABD Başkanı Donald Trump’ın dış politika zikzakları çerçevesinde. Çünkü Japonlar da Trump’ın günü birlik değişen siyasetinden endişe duyuyor. Türkiye’de zaten stratejiye de “kervan yolda düzülür” kafasıyla yaklaştığımız için, Trump’ın Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a bir gün “en iyi arkadaşım” deyip, başka gün “kabadayılık yapma, aptal olma” diye mektup yazmasını -maalesef de diyebiliriz- geçiştirip yola devam edebiliyoruz. Türkiye-ABD ilişkilerinin neredeyse sadece Erdoğan ve Trump’ın kimyalarının tutmasına indirgenmesini yadırgamaz olduk.
Oysa her şeyi dakika dakika planlamadan, sisteme dahil etmeden adım atılamayan Japon idaresi, neredeyse bütün güvenliğini teslim ettiği ABD ile ilişkileri sadece Başbakan Shinzo Abe ile Trump “dostluğuna” indirgemekte zorlanıyor.

Trump’a güven olur mu?

Japonya, 1945’te Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan iki atom bombası ardından ABD’ye teslim olduğundan bu yana resmen bir orduya sahip değil. ABD işgal güçleri tarafından yazılıp verilen Anayasanın 9’uncu maddesi, Japonya’nın dış politika meselelerinde askeri güç kullanımını yasaklıyor. Japonya Öz Savunma Güçleri, F-35 dahil modern silahlara sahip, ama doğrudan saldırı altında olmadıkça
kullanamıyor.
Bu yüzden iki şeye güveniyorlar. Birincisi ABD. Ülkede hala çok sayıda Amerikan üssü ve 70 bin Amerikan askeri bulunuyor. İkincisi de komşuların iyi niyeti.
İkincisi, giderek tartışmalı hal alıyor. Rusya’nın kuzeyde Kuril adalarında hak iddia etmesi yeni değil. Yeni olan Çin’in Senkaku adacıklarında ve Japonya gibi ABD müttefiki olan Güney Kore’nin de Takeshima adacıklarında hak iddia etmesi. Biraz Türkiye ve Yunanistan arasındaki Kardak Kayalıkları sorununa benziyor. Japonya’nın elinden Uluslararası Adalet Divanına gidelim demekten ve ABD’ye güvenmekten başka bir şey gelmiyor.
Trump’ın “Önce Amerika” sloganı o nedenle Japonları kaygılandırıyor. Sadece Güney Kore, Çin ve Rusya nedeniyle değil, en çok Kuzey Kore nedeniyle. Trump’ın Kuzey Kore ile ABD topraklarını vurabilecek Kıtalar Arası Balistik Füzeleri (ICBM) engellemek üzere el sıkışıp gerisini düşünmeyeceğinden endişe ediyorlar. Çünkü Kim Jong Un’un elinde, hala bir kaç yüz kilometre ötedeki Japon adalarını vurabilecek orta menzilli füzelerin olacağını biliyorlar.
Trump’ın kendi ülkesinde Kongre’ye rağmen kararlar almasının, yarın bir gün Japonya’nın güvenliğini zora düşürebileceğini de…

Rusya, Çin, Orta Doğu, yatırımlar

Bir Japon yetkili, ismini vermeden “ABD’ye rağmen Rusya, ya da Çin’le anlaşmamız mümkün değil” diyor; “Böyle bir seçeneğimiz yok, savunmamız ABD’ye dayanıyor.” Bu nedenle, örneğin Trump’ın ilan ettiği yaptırımlara tam uyum sağlayıp İran’dan petrol alımını sıfırlıyorlar. Ancak yine ABD’nin adres göstermesiyle Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirliklerinden aldıkları petrol de Basra Körfezi çıkışlı; yürekleri ağızlarında.
Zamanında İran’a yatırım yapmışlar. ABD’nin önceki başkanı Barack Obama güven vermiş. Şimdi o petrol sahası işletim ruhsatları Çin’in eline geçmiş.
Koşullar bu olunca, yakın zamana dek Türkiye’deki büyük yatırımlara talip olan Japon şirketleri şu sıra fazla niyetli görünmüyor. Özellikle de Sinop nükleer enerji santrali projesinden çekildikten sonra. Gerekçeleri sadece Suriye ve Körfez başta olmak üzere Orta Doğu’daki durum, Türkiye’de döviz kurundaki iniş çıkışlar, artan maliyetler ve Türk halkının azalan alım gücü değil. Aşırı nezaketle ifade ettikleri “yönetişim sorunlarının” da Türkiye’de büyük yatırımlara karşı mesafeli durmalarına yol açması söz konusu.
ABD ile Çin arasındaki ticaret savaşları önümüzdeki dönemde tırmanabilir. Bu tırmanma dünyanın en zengin ülkelerinde ama kendini savunması ABD’ye bağımlı Japonya’yı başka, ekonomik sıkıntılar içinde ve ABD ile fırtınalı ilişkiler içindeki Türkiye’yi başka türlü etkileyecek; ama etkileyecek.
Yani dünyanın bir ucunda olanlar bizi fena halde ilgilendiriyor; ara sıra değinmekte fayda olacak.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın ABD Başkanı Donald Trump ile 13 Kasım görüşmesinden geriye ne kaldığına bakınca şunları görebiliriz:
1- Gezinin ABD ile kafa kafaya bir tren kazasıyla sonuçlanmamış olması, en ciddi sonucu oldu demek mümkün. En çok korkulan kabus senaryosu başa gelmedi: Demokratların Erdoğan ABD’de iken yaptırımlar ve Ermeni karar tasarılarını Senato’dan geçirme planı işlemedi.
2- Gezinin en önemli konusu Rus S-400 füzeleriydi, diğer bütün konular buna bağlıydı. Şimdiye dek, konu kapandı, füzeleri kullanıma alacağız diyen Erdoğan, “sorunun diyalogla hallolacağını” söyledi. Yani, S-400’ü 3-4 Aralık NATO Zirvesi öncesi yeniden tartışmaya açmak suretiyle Erdoğan biraz daha zaman kazanmış oldu.
3- Trump, hem de Batı kamuoyunda Suriye harekatı nedeniyle en çok hedef haline geldiği bir Erdoğan’a tahmin edilmesi zor bir PR desteği, tanıtım desteği verdi. Erdoğan hem uluslararası basına, hem de kendisine en çok karşı çıkanlar arasında bulunan senatörlere doğrudan hitap edebildi. Keza bu görüşme sonrasında Senatör Lindsey Graham Ermeni tasarısını durdurdu. Trump bu hamleyle Erdoğan’ın omuzlarından ağır bir iç siyaset yükünü kaldırdı.Doğrusu Bunu kimse kimseye yapmaz, tabii karşılıksız yapmaz; karşılığını yaşayıp göreceğiz.
Bunlar bilançonun artı tarafındaki maddelerdi.

Madalyonun diğer yüzü

Hükümet yanlısı medyanın zafer nidalarına karşın, tren kazasının atlatılmış olması ve S-400 için zaman kazanılması dışında Türkiye-ABD ilişkileri bakımından alınamayanların çoğunlukta olduğu görülüyor. Buradan devam edebiliriz:
4- S-400 konusu çözülemedi. Dolayısıyla F-35’lerin gaspı devam ediyor. Oysa Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Türkiye’nin ortağı olduğu ve 20 yıllık geleceğe yatırım projesi olan F-35’leri kolayca bırakmak istemiyor. Bu gayet ciddi bir savunma sorunu olarak duruyor.
5- Hem Trump, hem de Trump’ın programda yer almayan bir oldu-bittiyle Erdoğan’ın karşısına dizdiği senatörler, S-400 konusunun kendileri için önemini ve bu durumda CAATSA yaptırımlarının gündeme geleceğini söylediler. Yani lobilerin artık oyuncağa çevirdiği Ermeni karar tasarısı gündemden çıktı ama yaptırımlar tehdidi devam ediyor.
6- Fethullah Gülen’in iadesi, hiç olmazsa soruşturma açılması konusunda bir vaat duymadık. Türkiye’deyken en önemli sorun denilen bu konuda ABD’de yankı bulmak imkansız, yani bu konuda da elde bir şey yok.
7- Erdoğan YPG/PKK’nın Kürtlerin tamamı saymanın yanlışlığını ve “General Mazlum”un CIA’nın da terörist saydığı bir kişi olduğunu anlattı, fırsatı değerlendirerek (NY Times tarafından “Kürt-karşıtı” diye etiketlenen) bir video gösterdi ve Graham’a “cevabını verdi”. Ama bu -tıpkı görüşme öncesi tahmin ettiğimiz gibi- Trump’ın YPG’ye desteğini kesmesini sağlamadı. Yeni bahanesi, YPG/PKK’ya petrol kuyularını koruma görevi vermiş olması.
8- Erdoğan, Trump’ın Türkiye Cumhurbaşkanına “Kabadayılık yapma. Aptal olma” diyebildiği kaba mektubunu, genelde “takdim ettim” bir yerde “iade ettim” dedi. Bu takdimde eğer cevap mektubu yoksa, o mektup cevapsız, bu gezi de cevapsız mektuba rağmen gidilmiş bir gezi olarak kayda geçmiş olacak.

ABD-Türkiye değil, Trump-Erdoğan

Ortaya çıkan en iyi yorumlayanlardan biri, yıllarca Washington Büyükelçisi olarak çalışan Namık Tan oldu. Tan, Twitterda “Son ziyaret bir defa daha gösterdi ki” dedi, “Türkiye ile ABD arasında doğru dürüst bir ilişki yok, sadece Erdoğan ve Trump arasındaki kişisel ilişkiler var.”
Bu ilişki o kadar dikkat çekiyor ki, New York Times işi bir “üç damat komplosuna” bağlamaya dek vardırdı. Yani Trump’ın damadı ve Orta Doğu özel temsilcisi Jared Kushner, Erdoğan’ın damadı ve Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak ve Aydın Doğan’ın damadı, Türkiye-ABD İş Konseyi Başkanı Mehmet Ali Yalçındağ. Gazeteci Can Ataklı bu üçlünün geçen hafta İstanbul’da buluştuğunu da yazdı. Yalçındağ bunun doğru olmadığını söylüyor. Ama Erdoğan-Trump görüşmesinden iki saat önce, saat 10.00’da Washington’da Trump’ın yakın çevresinden Ticaret Bakanı Wilbur Ross ile görüştüğünü kabul ediyor. Çin ile ticaret savaşları çerçevesinde Trump’ın koyduğu 100 milyar dolar ticaret hedefini ekonomik ambargo altına alacağı Türkiye ile nasıl gerçekleştirebileceğini sormuş; mesajin görüşme öncesi Trump’a iletildiğini tahmin ediyor.
Ancak bütün bu konular da dönüp dolaşıp Rusya’ya, S-400’e bağlanıyor.

Trump o kadar saf mı?

Trump da Erdoğan’ı övüyor ama bir yandan da dişini gösteriyor.
Örneğin Erdoğan’a “Serkan Gölge’yi bıraktığı için” teşekkür etmesi, Türkiye’de yargının Erdoğan’ın sözünden çıkmadığını ima etmesi anlamına gelmiyor mu?
Örneğin, Erdoğan Sabah’tan Hilal Kaplan’a söz verdiğinde “Sadece yandaşlar soru sorsun” (oradaki “friend” dost canlısı diye çevrilemez bence) diye laf çakması sizce neden? Kaplan Trump’a soru sorduğunda “Gazeteci misin, Türkiye’yi (devletine) mi çalışıyorsun. Kendi cumhurbaşkanına sor” diye terslemesi sizce artık bazı ipliklerin pazara çıktığını göstermiyor mu? Eğer tercüman korkup Trump’ın ne dediğini tercüme etmekten kaçındıysa o başka, ama aksi takdirde Erdoğan’ın bu sözü sineye çektiğini kabul etmemiz lazım.
Ha bir de Trump’la heyetlerarası yemeğe alınan MHP Genel Başkan Yardımcısı İsmail Faruk Aksu’nun konumu var. Bir açıdan bakınca AK PArti’nin MHP’ye ne kadar bağımlı hale geldiği olarak da yorumlanabilir.
Siyasette her şeyin bir bedeli, bir karşılığı var.
Erdoğan geziye çıkarken zor zamanda yapılan bir gezi demişti. Zorluğun devam ettiğini, sorunların Türkiye lehine çözülmediğini ancak bir müddet daha beklemeye alındığını söylemek mümkün.

ABD Başkanı Donald Trump’ın Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ı 13 Kasım’da Beyaz Saray’a daveti iki ülke ilişkileri bakımından kilit önemde bir görüşmeye sahne olacak. ABD ile ilişkiler tarihte olmadığı kadar kötü, üstelik zaten birikmiş sorunlara ek olarak bir de Erdoğan ve Türkiye ile ilişkilerinin Trump’ın görevden azledilmesi girişimlerinin bir parçası haline gelmiş olması durumu var.

Lafı dolaştırmayalım. 13 Kasım’da Türkiye bakımından da, Türkiye-ABD ilişkileri bakımından da kabus senaryosu, düşük bir ihtimal olmasına rağmen, Erdoğan ABD’de iken Senato’nun Temsilciler Meclisinden gelen Yaptırımlar ve Ermeni karar tasarılarını oylaması olur. Gerçi diplomatik kaynaklar, ABD Dışişlerinin, Türkiye ile konuşulacak bir şey bırakmayacağı için bu tasarıların kabulüne karşı çıktığını, ayrıca Trump’a bağlı Cumhuriyetçi Kongre üyelerinin Demokratların Başkanı devirmesini hızlandırabilecek böyle bir hamleye izin vermeyeceği görüşünde. Ancak Washington’da Trump karşıtlığının ötesinde öyle bir Erdoğan karşıtlığı var ki, Türkiye ile ortaklığın ABD açısından stratejik önemini gölgeliyor. Yani, düşük bir ihtimal olsa da, Kongre’den böyle bir hamle gelirse, gerçekten konuşulacak bir şey kalmayabilir ve Erdoğan’a Beyaz Saray’dan çıkıp ülkeye dönmek üzere doğru havalimanına gitmek dışında bir seçenek bırakmaz.

Kabus senaryosu budur, ama kabus senaryosu dışında ilişkileri daha da zora sokabilecek başka olumsuz senaryolar da mevcut.

En önemli konu S-400

Ankara açısından bakıldığında da Türkiye’nin Rus S-400 füzeleri alımı nedeniyle ortağı olduğu F-35 programından dışlanmaması, tıpkı ekonomik yaptırımlar ve Türkiye’nin mali sistemine zarar verebilecek Halkbank davası gibi önemli bir konu. Keza ABD’nin Suriye’de YPG/PKK’ya desteğine son vermesi talebi var ki, burada bir risk bulunduğu, Pentagon’un Trump’a desteğin devamı için bastırdığından bir önceki yazıda söz etmiştik. Sonra Fethullah Gülen’in iadesi konusu var ki, Amerikan makamları henüz soruşturma dahi açmış değil.

Ama ABD bakımından bütün bu konuların önünde S-400 bulunuyor. Ankara’da şöyle bir bakış var: “ABD önce “sipariş verirseniz ilişkimiz biter” dedi, sipariş verildi, bir şey olmadı. Sonra alırsanız tehdidi geldi, bir şey olmadı. Sonra “teslim alırsanız” diye tehdit ettiler, teslim aldık, en fazla F-35’i dondurdular. Şimdi de aktive etmeyin, çalıştırmayın diyorlar. Sevmeseler de bize mecburlar.” Oysa siyasette bir kez olanın, bir daha aynen tekrarlanacağı diye bir kural yok.

Neticede ABD, Rusya’nın üstelik Türkiye gibi bir NATO müttefiki üzerinden silah pazarındaki baskın rolünü kırmasından rahatsız ve bu bir tür inatlaşmaya dönüşmüş durumda. Batılı bir diplomatik kaynak, S-400 konusunda bir orta yol bulunması halinde Türkiye’nin F-35 programına dönmesi, yaptırım ihtimalinin kalkması ve Suriye konusunda da gerilimin düşmesinin mümkün olduğunu söyledi geçen günkü sohbetimizde. Tabii Trump’ın Kongre ile arası bu kadar kötüyken verilen sözler ne kadar geçerli olur? O da ayrı konu. İsrail lobisinin geleneksel Türkiye karşıtı lobilerle birlikte YPG/PKK cephesinden yana durması işi daha da karmaşık hale getiriyor.

Öte yandan Halkbank konusu, Trump’ın kapsama alanının dışında, yerel mahkemenin girişimi, nasıl sonuçlanacağı konusunda Trump’ın vaatte bulunması dahi zor. 

Özetle zor bir seyahat, zor bir görüşme olacak. Trump da, Erdoğan da stratejik bir tercih kullanacak. Öfkeyle değil, sağduyuyla, ideolojik yönelişler değil, ülkenin çıkarları doğrultusunda karar verme zamanı.

US President Donald Trump has invited Turkish President Tayyip Erdogan to the White House on November 13; this will be a crucial meeting for the relations between the two countries. Turkey-U.S. relations are worse than they’ve ever been; furthermore, relations between Erdoğan and Turkey have become one of the ways of pushing for attempts of Trump’s dismissal from office.

The worst case scenario for both Turkey and the Turkey-U.S. relations that could take place on November 13. Despite being a low probability one, the Senate could pass the House of Representatives’ Sanctions and Armenian resolution bills while Erdoğan is in the U.S. Although, according to diplomatic sources, the U.S. Department of State is against passing those bills as it would leave no points to discuss with Turkey and that Republican Senate members would not allow such a move, as it could hasten the Democrats’ plans to dismiss Trump. But on the other hand, there is such a strong anti-Trump and anti-Erdoğan sentiment in Washington that it overshadows the strategic importance of cooperating with Turkey for the U.S. So, though the chances are low, if Congress should make such a move, there might indeed be not much left to talk about; Erdoğan would have no choice but to leave the White House and go straight to the airport to return to his country.

This is the nightmare scenario, but there are other scenarios which could also further deteriorate the relations. 

The most important issue: S-400s. 

For Ankara, avoiding exclusion from the F-35 program that it’s a partner of, due to the purchase of the Russian S-400 missiles, is of key importance.  As urgent, in fact, as the menacing economic sanctions or the Halkbank case which could jeopardize the Turkish economy. There is also the Turkish request that the U.S. stop supporting the People’s Protection Units/outlawed Kurdistan Workers’ Party (YPG/PKK) forces in Syria. My previous article mentioned that there were risk factors here and that the Pentagon was pressing for supporting Trump. And then, there is the issue of U.S. resident Islamist preacher Fethullah Gülen indicted of masterminding the coup attempt on July 15, 2016; the U.S. offices have not even opened a court case yet.

But for the U.S., the S-400 issue is the most significant here. The misconception in Ankara is as follows: “the U.S. first said that we’re through if you purchase the S-400 and nothing happened even though we placed the order. Then they threatened, saying it’s over if you accept them; the most they could do was to freeze the F-35 involvement. Now they’re telling us that we can’t activate them.”

Ankara believes the U.S. needs Turkey whether it likes it or not. However, there is no rule that what happens once in politics will reoccur.

After all, the U.S. is bothered by the fact that Russia’s gotten the upper hand in the arms trade with Turkey, a NATO ally; the obstinacy is growing day by day. During a conversation we had, a Western diplomatic source said that Turkey’s return to the F-35 plan, the withdrawal of the economic sanctions and detente in the tensions in Syria were all possible. Of course, how valid are the promises when Trump’s relationship with Congress is so bad? That’s yet another issue. The Israeli looby’s pro-YPG/PKK stance along with other traditionally anti-Turkish lobbies is further complicating the situation. 

And finally, there’s the Halkbank issue, which is out of Trump’s reach; it’s a local court’s initiative: it’s hard for Trump to make promises. 

In conclusion, it’s going to be a tough visit and a tough meeting. Both Trump and Erdoğan will make strategic choices. It’s time to decide not with anger but with common sense, with the country’s interest in mind and not ideological leanings. 

Kurduğu Cumhuriyetin yüzüncü yılına doğru yaklaşırken Mustafa Kemal Atatürk sevgisinin yediden yetmişe yeniden arttığı bir döneme tanık oluyoruz.
Üstelik bu yeniden yükseliş zoraki 12 Eylül askeri rejimi sırasında, ya da 28 Şubatdöneminde olduğu gibi zorlama değil. Dahası, AK Parti hükümetleri altında unutturulmaya, bir ara ders kitaplarındaki önemi düşürülmeye çalışılmasına karşın böyle. O kadar ki, iktidarının önceki yıllarında mecbur kaldığında “Gazi” diyen, “Gazi Mustafa Kemal” diyen ötesine geçmeyen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan da, özellikle Cumhurbaşkanı olduktan sonra “Atatürk” demeye başladı.
Çünkü AK Parti tabanı içinde de Atatürk’ü sevenler, belki eleştirse dahi İstiklal Savaşı önderi olarak, kurtarıcı olarak saygı gösterenler olduğunu Erdoğan da, AK Parti yöneticilerinin önemli kısmı da kabullenmiş görünüyor.
Bununla kalmıyor. Bir zamanlar Atatürk’ü küçümsemeyi entellektüelliğin şartı sayan, sırf bütün kötülüklerin anası gördükleri Kemalizme karşı diye mesela tutup Fethullahçılarla ortaklık kuran kesimin de ayakları suya ermeye başladı. Çünkü, tıpkı ağrıdığı zaman dişimizin, gözümüzün, midemizin farkına varıp önemini anlamamız gibi laikliğin hayatlarındaki önemini anladılar. Laikliğin sadece din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması olmadığını, hayat tarzlarının güvencesi olduğunu gördüler. Sosyalist sol da bunu gördü. İstiklal Savaşının Mustafa Kemal’ini emperyalizme karşı duruşu nedeniyle benimseyip, sonrasına “Burjuva Kemal” diye burun kıvırmalar filan geçti.
Sonra Atatürk’ün kadın hakları için, kadın-erkek eşitliği için, toplumsal cinsiyet eşitliği için yaptıkları da yeniden keşfedilmeye başlandı. O nedenle Atatürk’ü sevenler arasında kadınlar daha fazla; çünkü kıymetini daha çok biliyorlar.
AK Parti döneminin önemli sonuçlarından birisi de Atatürk’ün, laikliğin unutturulmak istenmesine tepki olarak, asker zoruyla değil, sivil ve tabandan yükselişi oldu. Hakkını da teslim edelim, laik hayat tarzının kadınların kılık kıyafetine, başının örtüsüne, şekline saplanıp kalmamak olduğu da görüldü, anlaşıldı bu dönem.
CHP’nin Ankara Belediye Başkanı Mansur Yavaş ve İstanbul Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun 10 Kasım’da Atatürk ve silah arkadaşları İçin mevlüt okutma kararı, başka türlü bir barışmadır aslında. Önemlidir.
Bir nokta daha… Yakın zamana dek Kemalist sıfatını arkaik bir takı olarak kullanan Batılı siyasetçiler, laik Türkiye’nin önemini yeniden anlamaya başladı. Müslüman toplumlarda işleyen demokrasinin ancak din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması ile ve kadınların toplum hayatında eşit haklarla yer almasıyla mümkün olabileceği yeniden ve artık daha iyi görülebiliyor.
10 Kasım’da, vefatının yıl dönümünde hem kurtuluşun, hem kuruluşun kahramanı Atatürk’ü saygı, sevgi ve rahmetle anıyorum.